1600 ff.
Story of Dom Domingos, Prince of Warri1-6-1604 Petrus Fernandez Barbosa, Dean of São Tomé diocese: Report — ASCC-Processus Consistorialis, vol. 8 (MMA, V, 105)
11) Quod Episcopatus S.ti Thomae consistit in eadem Insula S.ti Thomae, et in Insula Principis, ac in Insula Anni boni, ac in Regno de Oere, et vna quaeque dictarũm insularum habet unum locum ab aliquibus christianis habitatũ. In causa scientiae. Quia in dicto Epistopatu fuit uisitator.
16-9-1602 King Philip gives Domingos a scholarship for Coimbra — ATT-Chancelaria de D. Filipe II (Doações), liv. 10, fl. 228v (MMA, V, 40)
Eu elRey faço saber aos que este meu aluará virem que, avendo eu respeito a dom Dominguos, filho de elRey de Oere, vir de sua terra pera estudar em Coimbra, e eu o ter mãdado recolher no colegio dos religiosos jeronimos que está na dita cidade de Coimbra, ey por bem e me praz que ê quanto estiver nelle e cõtinuar o estudo, tenha e aja de minha fazenda duzêtos mil reis cadano, que começará a vencer no dia que constar per certidaõ do Reitor do dito colegio que êtrou nelle e começou a estudar, ê diante; e portanto mando a dom Fernando de Noronha, cõde de Linhares, meu muito amado sobrinho, do meu conselho do estado e veador de minha fazenda, que no libro della lhe faça asêtar os ditos duzêtos mil reis e despachar cada anno em parte onde delles seja bem pago, ê quanto estudar no dito colegio e começou a estudar em diante, como dito hé; e este aluará ey por bem que valha como carta, etc.
Antao da Rocha o fez em Lixboa a dezaseis de setembro de mil e seis centos e dous. Sebastião Perestrello o fez escreuer.
17-7-1604 King Philip to Vice-King of Portugal, Bishop Afonso de Castelo Branco: Domingos transferred to Colégio de Santo Agostinho in Lisbon — AGS-Secretarias Provinciales (Portugal), liv. 1489, fls. 110v-111 (MMA, V, 123-4; cf. MMA, V, 125, note 3)
R.do Bispo Conde, etc. Dom Domingos, filho de ElRej de Oere, me fez petiçaõ dizendo que pro naõ lhe pagarê duzentos mil reis que lhe mandaua dar de minha fazenda em cada hũ anno e lhe faltar o necessario, viera a esta minha Corte. E porque desejaua acabar o latim nessa Cidade e extruirse em outros bõs costumes por tempo de tres ou quatro anos, se antes El Rej seu Paj o naõ mandase chamar, me pedia mandasse que com effeito se lhe pagasse o que se lhe deuesse dos ditos duzentos mil reis, e outras cousas que em sua petiçaõ continha.
E por ser justo seu Requerimento e razaõ que se lhe deferise a elle, e para que com mais comodidad possa acabar seu latim e exercitarse nos ditos bõs costumes, Vos encomendo ordeneis ao Reitor do Colegio dos frades de Sancto Agostinho dessa Cidade (a quem tambem o escreuo) o recolha no dito Colegio e se lhe dê nelle e a seus Criados e a hũ Clerigo, que há de ser o aposento comueniente a sua calidade, e tereis muj particular cuidado e conta com a pessoa do dito Principe para que naõ passe necessidade e seja tratado de todos com a cortesia que hé rezaõ.
E fareis que nos sobejos que há nas folhas das casas dessa Cidade este anno, se lhe pague com effeito e sem duuida alguã, tudo o que constar se lhe deue dos dittos duzentos mil reis que tinha de minha fazenda e se lhe deixou de pagar. O que lhe fareis entregar para satisfazer o que deue, e que do primeiro de janeiro do ano que vem de seis centos e cinco em diante se lhe asentem em huã das folhas das ditas casas, onde lhe seja milhor pago, trezentos e vinte mil reis, cada hũ anno duzentos mil reis mais, para selario de hũ clerigo que o acompanhe ao estudo, e sustentaçaõ e vestidos de dous Criados para o seruirem. E que o dito Reitor lhe sinale o dito Clerigo, o qual e os Criados estaraõ hà obediencia do dito Reitor, e a elle se entregará o dito dinheiro para fazer a dita depesa.
Escrita em Valhadolid a 17 de julho 604.
[Á margem] Deuse ao mesmo Principe a 22 de Agosto 604.17-7-1604 King Philip to Friar João de Valadares, Rector of Santo Agostinho: to enrol Domingos — AGS-Secretarias Provinciales (Portugal), liv. 1489, fl. 111v (MMA, V, 125-6)
Frej Joaõ de Valadares. Ev ElRej vos enuio saudar. Dom Domingos filho de ElRej de Oere deseja acabar o latim nessa Cidade e extruirse em bõs costumes até o dito seu Paj o mandar buscar. E para que com mais commodidade e recolhimento faça huã e outra cousa, vos encomendo lhe deis nesse Colegio os aposentos necessarios para elle e dous Criados e hũ Clerigo, que todos o haõ de acompanhar ao estudo. E para sua sustentaçaõ, vestidos seus e de seus Criados, e selario do dito Clerigo, escreuo ao Bispo Conde Viso Rej deses Reinnos, faça assentar em huã das casas dessa Cidade, onde vos seja melhor pago, trezentos e vinte mil reis, que recebereis e despendereis no gasto do dito Principe e dos ditos seus Criados, com a pessoa do qual tereis muj particular conta para que naõ passe necessidade. E vos encarrego mujto o trateis com a cortesia que hé rezaõ e se deue a pessoas de semelhante calidade, e o particular cuidado que disso teuerdes e trabalho que leuardes vos agardecerej mujto e volo terej em seruiço.
Escripta em Valhadolid a 17 de julho de 1604.
[Á margem] Deuse ao mesmo Principe a 2 de Agosto 604.12-1-1605 King Philip to the Vice-King of Portugal, Bishop Pedro de Castilho: to pay Domingos' stipend — BAL-Ms. 51-VII-7, fls. 28-28v (MMA, V, 138)
Reuerendo Bispo, etc. Vi quatro consultas do Conselho d'minha fazenda. [...] E outra de Dom Domingos, filho del-Rey de Vere que me pede lhe faça merçê maõdarlhe pagar na alfandega de Buarcos, onde tem assentados duzentos mil reis cada anno para effeito d'estudar em Coimbra, o que se lhe montar auer no tempo que constar que foi ausente do dito colegio e gastou em seus requerimentos, sem embargo de naõ presentar çertidaõ do Rector do Colegio de Sao Jeronimo. E por folgar d'lhe fazer merçê, ey por bem de lhe conçeder o que me pede, como pareçe ao dito Conselho de minha fazenda, com que se conformou o dito Vissorrey.
Escrita a 12 de Janeiro de 1605.
18-3-1606 Vice-King of Portugal to King Philip: Domingos transfers to the Jesuit school, Colégio de Santo Antão — BAL-Mss. 51-VII-8, fl. 266 & 51-VIII-48, fl. 66 (MMA, V, 170-1
No Collegio de Santo Antaõ, da Companhia de Jesu, onde V. Magestade mandaua que dom Domingos, Principe de Oere, se recolhesse, naõ há para isso comodidade, por inda estarem por acabar as offiçinas daquella Casa e por este respeito naõ foj possiuel fazersse o que V. Magestade mandaua, de que o Reitor lhe deu conta, significandome que por aquella Religiaõ seruir a V. Magestade o recolhera com particular gosto, sem reparar em nenhuã cousa, se a comodidade do aposento o permitera...
13-5-1606 King Philip to the Vice-King of Portugal: The same — BAL-Ms.51-VII-19, fl. 51 (MMA, V, 184-5)
Reuerendo Bispo ett.a. Posto que em carta de 18 de Março me dizeis as descomodidades que há no Collegio de S. Antaõ, que os Religiosos da Companhia tem nessa cidade de Lixboa, para se poder recolher nelle Dom Domingos filho delRey de Oere, na forma que tenho ordenado, e que o prouinçial da Companhia e o Rector do dito Colegio me tem escritto na mesma conformidade, toda via importa tanto tersse muita conta com a educaçaõ do dito Dom Domingos, pellas ressoês que tereis entendido que para isso há, que me paresseo emcommendaruos de nouo (como faço) que chamando logo o ditto Prouinçial lhe digais de minha parte que pella particular comfiança que tenho de que isto se poderá conseguir tomando o a Companhia á sua conta, lhe emcomendo muito que, ou no ditto Colegio de Lixboa ou no de Coimbra, dê ordem para que logo sem mais dilaçaõ seja recolhido, e lhe direis para o pressuadir a isto o mais que uos paresser, e em particular que para o modo em que o dito Dom Domingos há de estar em qualquer destas partes basta muy pouco gasalhado...
8-7-1606 The Vice-King of Portugal to King Philip: To send priests to Benin and Warri — BAL-Ms. 51-VII-19, fls. 31-31v (MMA, V, 186-7)
Tambem envyo a V. Magestade outra consulta do Conselho da India sobre huã carta que o Bispo de Sam Thomé escreueo a V. Magestade e no que toqua ao que pareçe que se lhe deue responder, me pareçe o mesmo que na cõsulta se aponta...
Ao bispo me pareçe que deue V. Magestade ordenar que informe se tê Antonio de Mello obrigaçaõ de ter hum clerigo na ilha de Anno bom e que quando a naõ tiuer, V. Magestade o mandará pôr e pagar por conta de sua Fazenda; e tambem me pareçe que lhe deue V. Magestade ordenar que informe da despeza que se poderá fazer cõ os dous clerigos que lhe pareçe que se deuê mandar a elRej de Oere e a elRej de Benyn e que trate cõ estes Reis que a despeza que se fizer com elles deue ser por conta de suas fazendas; e que ao Bispo deue V. Magestade mandar agradeçer o cuidado que teue de mandar hum clerigo a ElRej de Oere e significarlhe, que como V. Magestade uir a sua jnformaçaõ lhe mandará responder...
26-9-1606 Vice-King of Portugal to King Philip: Jesuits have no accommodation for Domingos — BAL-Ms. 51-VII-19, fl.63 (MMA, V, 231)
Ordinario de 26 de Setembro 1606. Senhor...
O Prouincial da Companhia ujo o Colegio de Coimbra pessoalmente e me significou que nelle naõ hauya gazalhado em que Dom Domingos, filho del Rej de Oere, podesse estar, fora do que tinhaõ os Relegiosos. E porque tambem o naõ há para isso no seu Colegio de Santo Antaõ desta Cidade, o avizo a V. Magestade para que o saiba, e ordene o que for seruido. Deus guarde...
31-10-1606 King Philip to the Vice-King of Portugal: Find accommodation — BAL-Ms. 51-VII-19, fl. 63 (MMA, V, 230-1)
Reuerendo Bispo, ett.a Pois (como me tendes escrito) naõ há no colegio de Santo Antaõ de Religiosos da Companhia dessa Cidade de Lixboa, comodidade para Dom Domingos, filho delRey de Oere, se poder recolher nelle e hé razaõ que naõ ande mais tempo desagasalhado, emcomendouos muito digais e encarregueis de minha parte ao Reitor do dito Colegio que lhe busque huãs cazas o mais perto delle que se acharem, onde comodamente possa estar, em que o dito Reitor (de mais de o fazer emssinar e doutrinar no Collegio) aja de ter a cargo atentar por seu procedimento (hemcaminhando o e tratando de que seja qual comuem e da mesma maneira o de seus criados, para que o naõ desêcaminhem) e pelo gouerno de sua Caza, tam particularmente como se o tiuera dentro do Collegio e correr com a cobrança do que lhe mando dar para sua sostentaçaõ e mais couzas neçessarias e despendelo por sua ordem, porque deste modo, já que lhe falta o recolhimento do Collegio e a comodidade que para tudo lhe fora estar nelle, se poderá em muita parte atalhar aos emconuenientes de viuer fora.
E assy seneficareis ao dito Reitor que me averey por muy seruido de tudo o que fiser em comformidade do que fica dito. E ao Prouincial avisareis tambem disto para que o tenha emtendido e me dareis conta do que se fiser.
Escrita a 31 de outubro de 606.
23-11-1607 King Philip: Free trade allowed with Warri — ATT-Chancelaria de D. Filipe II (Doações), liv. 11, fl. 253 (MMA, V, 360-1)
Eu elRey faço saber aos que este meu aluará virem que, considerando eu quanto serviço de Deus e meu consiguiria de se abrirem os portos e comercio e trato do Reinno de Ore, na costa de Guiné, assy para nelle se aver de celebrar o culto divino e promulgar nossa sancta fé catolica, e trazer e proucar ao verdadeiro conhecimêto della os naturaes do dito Reinno e infieis ydolatras daquellas partes, como pello proueito e vtilidade que diso poderá rezultar a meus Reinnos e Senhorios, e aos proprios naturaes do dito Reinno, mandei tratar sobre esta materia com os do conselho de minha fazenda e tomar informação de possoas que residião e navegauam pera aquellas partes e conformandome com o que pareceo no dito conselho e com as mais diligencias que se no caso fizeraõ, ey por bem e me praz por todos os ditos respeitos e por mo pedir dom Dominguos, filho de elRey de Oere, em nome do dito seu Rei, de lhe conceder que os ditos portos de seu Reinno se abrão e comerceem com todos os meus vassallos destes Reinnos e senhorios de Portugal, para nelles se tratar daquy em diante assi e da maneira como se faz nos Reinnos do Congo; e este aluará se cumprirá inteiramente assi e da maneira como se nelle contem, sem duvida nem embargo alguũ, o qual quero que valha, etc.
Francisco de Brito o fez em Lixboa, a xxiij de nouembro de mil bjo e sete.
Juan Aluarez o fez escrever.10-3-1608 The Counsel of Portugal to King Philip: Allow Domingos to return home — AGS-Secretarias Provinciales (Portugal), liv. 1465, fl. 120 (MMA, V, 438-9)
Senhor. El Rey de Oere, que hé hum dos da Costa de Guinee, vay em oito annos enuiou a Portugal, com carta para V. Magestade a dom Domingos seu filho mayor, para estudar, e se instruir nas cousas da poliçia, de maneira que o pudesse ajudar, assy na conuersaõ daquella gentilidade (de que tratta com cuydado) como no gouerno de seu Reyno. E por ordem de V. Magestade, e á custa de sua real fazenda, estudou o ditto dom Domingos todo este tempo em Coimbra algũs annos recolhido no Collegio da ordem de Saõ Jeronimo; e agora o faz em Lisboa a cargo dos Padres da Companhia, por V. Magestade assy lho encomendar.
Auerá poucos dias, que escreueo a V. Magestade huã carta dizendo, que El Rey seu Pay o chamaua, e que V. Magestade fosse seruido de lhe dar licença para lhe uir beijar a maõ, e com isso poder fazer sua jornada. E por auizar o Bispo Inquisidor geral, estando ainda no gouerno, que naõ se lhe deuia conçeder a liçença, por ter entendido, que a pedia sem ordem de seu Pay; se lhe respondeo que se deuia quietar, e continuar seu estudo, aduirtindosse com tudo ao Viso Rey, que por quãto se elle tiuesse carta de seu Pay, naõ conuinha impedirselhe a jornada, fizesse sobre isso diligençia, e constandolhe auisase do que se lhe deuia dar para sua embarcaçaõ, escusando o de uir quá.
A esta carta responde hora o Marquez Viso Rey, e diz que o ditto Dom Domingos lhe mostrou carta de seu Pay, por onde consta, que o chama. E que V. Magestade lhe deue conçeder liçença para se ir, porque naõ vê, que seja ally de nenhum proueito. E que para a cor que tem está bastantemente ensinado. E que sendo V. Magestade seruido disso se trattará do que se lhe deue dar para sua embarcaçaõ.
Vendosse em Conselho, pareçeo, que pois o ditto dom Domingos faz instançia por se ir, e consta, que El Rey seu Pay o chama, que se deue escreuer ao Marquez que lhe diga, como V. Magestade, tendo a tudo respeito, o há assy por bem. E que por o trabalho da jornada lhe escusa a vinda quá. E que o Marquez auise do que se lhe dará para sua embarcaçaõ, que deue ser o que baste para ir com boa comodidade. V. Magestade mandará o que for seruido.
Em Madrid, a 10 de Março 1608.
[Á margem] Está bem.11-2-1609 King Philip's reply: Provides for Domingos' return — BAL-Ms. 51-VIII-48, fls. 244-245 (MMA, V, 497-9)
Vy huã consulta do Conselho da India sobre os apontamentos que deu Dom Domingos, filho de ElRey de Oere, e no primeiro ponto delles (que hé sobre a resposta que pede da carta, que trouxe de seu pay) pois esta carta se não acha, responder-se-lhe-á geralmente em modo que se lhe dê satisfaçaõ.
No segundo, sobre Prelado, Clerigos e Religiosos, que pede, approuo o que pareçe ao dito Conselho de que se enuie por hora hum clerigo letrado, e uirtuoso, com mais outros dous clerigos, e que se lhes proueja o neçessario para sua embarcaçaõ, e de minha Capella o que se ouuer mister para o culto diuino; e para que nisto se proueja de maneira que se consiga o fim que desta missaõ se pretende, direis de minha parte ao Bispo Capellaõ mór, que se informe dos sugeitos que se poderaõ enuiar, em que concorraõ as partes que se requerem, e que em particular sejaõ christaõs velhos, e aponte os que lhe pareçerem mais a proposito, de que me auisareis, para eu esculheros que ouuer por bem.
No terçeiro, sobre o socorro e as armas que pede, hey por bem que se escreua ao Gouernador de Santhomé, encomendandolhe que tenha boa correspondençia com o dito Rey de Oere, porem sem se empenhar. E que ao dito Dom Domingos se dê para sua pessoa hum corpo de armas brancas inteiro, e huã roda, pique, e espada.
No quarto, sobre a pimenta e outras drogas que diz que há em seu Rejno, se lhe naõ diffirirá por hora, deixando este ponto para quando se uir o que informaõ destas cousas as pessoas que forem áquelle Reyno, ás quais se encarregará que o façam muy particularmente.
No quinto, sobre os habitos que pede, hey por bem de lhe fazer merçê do habito de Christo, para elle, e para ElRey seu pay e hum jrmaõ seu.
No sexto, sobre a liberdade que pede de naõ pagar direitos das fazendas que enuiar a esse Reyno, e constar por sua carta que saõ para seruiço das Igrejas, hey por bem de lho conçeder, justificandosse que saõ estas fazendas para seruiço das Igrejas, e uindo remetidas ao Capellaõ mór, como pareçe ao dito Conselho.
No setimo, sobre o que pede, de que lhe corra a tença que lhe mandei dar para sua sustentaçaõ até se pagarê suas diuidas, e que se lhe dê huã ajuda de custo, hey por bem de se lhe fazer merçê de quinhentos cruzados, por huã vez, com declaraçaõ, que se lhe darao despois de tornar de tornar de Santiago.
No oitauo, sobre os criados que pede se tomê por caualeiros fidalgos de minha casa, hey por bem que dos que forem com elle, se tomem quatro no dito foro, com declaraçaõ que serao limpos de geraçaõ.
No nono, sobre o habito que pede para Antonio Martins dAbreu, se lhe responderá que naõ há por hora lugar de se lhe diffirir a isto, como pareçe ao dito Conselho.
No deçimo, sobre a pretençaõ que tem de que mande tomar por meu Capellaõ a Manoel dAlmeida, que o hé seu, e para o Bispo da Ilha da Madeira o prouer de huã Conesia, hey por bem que indo elle com o dito Prinçipe, e sabendosse primeiro se hé bem acustummado, seja reçebido por meu Capellaõ.
No undeçimo, sobre as carauelas que pede para sua embarcaçaõ, e prouisao para ser prouido de ajuda de custo, em qualquer porto meu a que chegar, hauendolhe suçedido algũ naufragio, hey por bem que nos nauios que forem para a Ilha de Santhomé, se lhe dê embarcaçaõ, e mantimento para elle e dez criados, e da mesma maneira a dita prouisaõ, cõ declaraçaõ que a dita ajuda de custo se lhe dará em caso que chegue com neçessidade, e será somente do que for neçessario, para proseguir sua viagem; e conforme a esta resoluçaõ ordenareis que se lhe responda, e passem os despachos neçessarios e proueja com effeito o que lhe mando dar para esta jornada, de maneira que por falta della se naõ detenha.
9-3-1609 Mesa da Consciência e Ordens: admits Domingos to Order of Christ — ATT-Mesa de Consciêcia e Ordens, liv. 2, fl. 182bis (MMA, V, 514-15)
Dom Domingos filho delRey de Oere presentou nesta Mesa huã Portaria do Conde Almirante per que V. Magestade lhe fas merçê e a hũ jrmaõ seu e a el Rey seu Pay do habito da ordem de nosso Senhor Jesu Christo e pede lhe mandem passar as prouisoês para lhe ser lançado o dito habito, e por que para se passarem as ditas prouissoês conuê fazerense as prouanças ordenadas, conforme aos Statutos da ordem.
Pareçeo que vista a callidade dos Suplicantes e para poder aver effeito cõ a breuidade que conuê a merçê que V. Magestade lhe fas, e naõ aver presunçaõ nem sospeita de defeito algũ de genere, deue V. Magestade ser seruido que nesta Cidade se façaõ as ditas prouanças e abillitaçoês na forma dos Estatutos.
Em Mesa, 9 de março de 1609 anos.
aa) A.o Furtado de M.a P./ J. Ferás/ Dom Ant.o Mãz/ Domingos Rib.o C./ B.or dias P.to/ Dõ J.o Coutinho.19-5-1609 King Philip, on sending priests to Warri — BAL-Ms. 51-VIII-48, fl. 269 & fl. 271 (MMA, V, 499)
Vejo no mesmo dia huã consulta do bispo capelaõ mór sobre os Clerigos que mandej se me propuessem para hyrem ao Rejno de Oere, e tendo consjderaçaõ ao que o Bispo diz hey por bem que por hóra se enuiem os Religiosos que aponta e vos encomendo que ordeneis como isto tenha effeito.
a) Antonio Uiles de imas.
30-6-1609 Mesa da Consciência: on the habits given to Domingos — Mesa da Consciência e Ordens, liv 20, fl. 51v (MMA, V, 560)
"Sobre os habitos da Ordem de Christo de que tenho feito merçê a El Rey d'Oere para elle e dous filhos seus. Com o que elRey ha por bem conformarse."
1-12-1609 King Philip: Allow Domingos to take the habit of the Order of Christ — Mesa da Consciência e Ordens, liv 20, fl. 65v (MMA, V, 560)
Em Carta de S. Magestade do primeiro de Dezembro 609.
Vi huã consulta da Meza da Consciêcia sobre Dom Domingos, filho d'ElRey d'Oere, que pertende fazer profissaõ na ordem de Christo, sem embargo de naõ ter passado o anno e dia de seu nouiçiado, e que seu Pay e o outro Irmaõ seu a quem tambem fis merçê do habito da ditta ordem, possaõ professar no seu Reyno de Oere; e por as rezo s que pera isso allega, e per folgar de lhe fazer merçê, hey per bem de lho conçeder, e que se lhe passem os despachos neçessarios, na forma que se aponta na ditta consulta.
28-6-1610 King Philip to Vice-King Marquez: Domingos' marriage and an attack on him — AGS-Secretarias Provinciales (Portugal), liv 1503, fl. 22v (MMA, V, 590)
Honrrrado Marquez Viso Rej, etc. Dom Domingos, Prinçipe de Oere, que me escreueo a carta que vay com esta, em que me dá conta de seu casamento com a filha de Dom Christouaõ Pereira, netta do Conde da Feira, e se queixa de hum juiz dessa cidade que se chama Francisco Carualho, lhe prender todos seus criados, por acudirem a huã briga que hum offiçial de sua Casa teue com outros do desembargador Antonio Pinto dAmaral, entrandolhe em casa às duas oras depois da meia noite. Com dous alcaides e outra muita gente, lhe quebrou as portas com grande estrondo, como se fora humiçida.
Emcomendouos que vos informeis desta queixa que faz e sendo assy o que diz na dita Carta lhe dareis em meu nome a satisfaçaõ que vos pareçer neçessario, para que elle fique satisfeito e naõ tenha mais queixa. E auizarmeis do que com elle passardes e assy do modo de seu casamento.
Escrita en Madrid a 28 de Junho de 1610.
11-8-1610 King Philip to Vice-King Marquez: Domingos should leave as soon as possible — Frei Luís de Cácegas-Frei Luís de Sousa, História de S. Domingos, Lisboa, 1662, Parte II, liv. IV, cap. XIII (MMA, V, 601)
Honrado Marquez, etc. Vi a uossa carta de 10 deste presente em resposta da que uos escreui sobre a queixa que Dom Domingos, Principe d'Oere tem de Francisco Carualho, juiz do crime dessa Cidade. E quanto ao que nella me auisais acerca d'elle se auer d'embarcar por auer muitos dias que está despachado, sem acabar de o fazer, eu lhe escreuo que o faça logo com a breuidade possiuel, como vereis pela copia de mesma Carta que uai com esta. E vos emcomendo que de uossa parte ajudeis a que se apreste a sua partida o mais em breue que poder ser.
Escrita em Aranda a 11 d'Agosto de 1610.
22-9-1610 King Philip to Vice-King Marquez: Domingos delays — AGS-Secretarias Provinciales (Portugal), liv. 1503, fl. 47 (MMA, V, 601)
Honrado Marquez, etc. Pela carta que vai com esta de Dom Domingos, Principe de Oere, uereis as causas que diz porque atègora se naõ tem embarcado, como lhe mandei o fizesse com breuidade, e que para o poder fazer, com ella me pede mande tomar conhecimento das cousas que aponta. Emcomendouos que vejais as pretenços que tem e mas consulteis, para com isso se poder ir.
Escrita em Agilafuête a 22 de 7bro de 1610.
1620 Pedro da Cunha: Ad limina report: Domingos is back in Warri — ASCC-Relationes Dioecesanae (Sancti Thomae in Insula), fls. 248-253v (MMA, VI, 542-3)
... Cũ autem año Dominj 1616, Episcopus Petrus ad Dioçesim pervenit, Regem ipsum Sebastianũ per epistolas in Catholica fide confirmauit, quod Rex ipse uti uere Catholicus magno in pretio habuit, et ab eo saçerdotem unus petijt, quem enim antea habebat, a paucis diebus defũctum, non sine dolore plorabat. Sed quia nullus repertus fuit, qui illuc se uellet cõferre, ob Regis et Regni paupertatem, saltem ad permanendũ, propterea unũ Episcopus misit, com libertate, in eadem naui reuertendi, ut interea parochi munus perageret, cũque iam integer annus sit elapsus, adhuc praefatus saçerdos ibidem permanet.
Quas quidem Christiani illius populi miserias Episcopus Petrus, multiplicatis epistolis Catholico Regi cõtinuo repraesentat, amplitudinem eius obnixe implorãs ut in tot animarũ remedium, saçerdotem saltem unum, cũ cõgrua portione mittat, respõsũ tamen hactenus non obtinuit. Est autem Sebastianus ille Rex longe senectute cõfectus, sed in fide Catholica Lusitanorum omnium testimonio adeo eminenter praeclarus ut in defectu et absentia saçerdotis, ipsemet populũ suũ Christiana doctrina instruat, proçessionesque maxima cum deuotione ordinet.
Hic autem Sebastianus Rex, elapsis annis, filiũ quendã suũ nõ legitimũ ad Regem Catholicũ misit, ut sacris dogmatibus ac theologiae sudijs operam daret, ac postea in saçerdotali offiçio Deo optimo maximo posset inseruire. Qui tamen liçet a catholica maiestate gratias et fauores amplissimos perceperit, omisso literarũ studio, matrimoniũ cũ nobili quadam lusitana contraxit, et in patriam fuit reuersus. Et liçet jlegitimus sit, ob maiorem tamen fidei Catholicae notitiã, quã in Portugalia didiçerat, ac proinde firmius perseueraturum Pater sperans, ipsũ in Regni successorem elegit. Nõ tamen praefatus Prinçeps successor, paternã benignitatem imitatus, mortua enim uxore, et absque liberis, asperiorem uersus lusitanos indolem ostendit.
Extra paruã illã S.ti Augustini Ciuitatem, nulli alij existũt Christiani, jmo et in ea minor pars Catholicã fidem profitetur, quin etiã, plures eorum, nominetenus sũt Christiani, totusque fere Christianismus, in Regem ipsũ, et Pr çipem resumitur, caeteri uero Christianorũ nomen habent, ut tantummodo Regi plaçeant. Diffiçiliter enim filios ad Sacrũ Baptisma deferunt, existimãtes pueros baptisatos statim mori. Viri ipsi, ut plurimũ absque Sacramento matrimonij, faeminis sese imisçent, filios çircũcidũt, malefiçijs ac superstitionibus utuntur. Super quod Episcopus Petrus, diligenter ad Regem scripsit, et saçerdotem quendam optime instruxit, ut singula quaeque ibidem adnotaret, et fidei sinçeritatem iuxta Catholicae Ecclesiae normã, pro uiribus, et doçere et introduçere curaret.
Viçina huic Dioçesi quã plurima Regna sunt, omnia quidem barbarissimis paganis plena. Si tamen operariorũ adesset copia, façiliter ad fidem Catholicam conuerterentur. Opus duqdem Catholicae Maiestatis dignum, cuius auxiliũ Episcopus Petrus saepe et instanter, desuper implorauit, nũc uero, a Sanctissimo D. N. D. Paulo Papa Quinto ac a Sancta hac Sede Apostolica, iterũ atque iterum humiliter implorat, ut super hoc ad Regem ipsũ Catholicũ, pro debito pastoralis offiçij, exhortatorias literas trasmittat, tam ut de Ministris prouideat, quã ut ad paganos ipsos Reges scribat, ut Catholicã fidem, quã ipse profitetur, amplectantur. Si enim et charitatiue ad eos scripserit, et Ministros aliquos miserit, messis quidem erit amplissima.
26-6-1625 Philip IV to the governors of Portugal: Send two Capuchins MMA, VII, 336; Salvadorini, p. 47, note 51
...E conformome em tudo, com o que pareçeo á Mesa da Consciencia no primeiro capitulo da consulta que tratta dos ministros ecclesiasticos daquella ilha, e pelo muito que conuem que o Bispo vá residir nella, lhe ordenareis que precisamente o faça, e se embarque para lá tam breuemente como hé necessario, e que se applique a sua ida quanto for possivel: e no que toca aos particulares do segundo e terceiro capitulo, hei por bem que se mandem dahj Religiosos da Companhia de Jesu que sejaõ taes, quaes se costumaõ enuiar ás semelhantes misso s, e que ao Principe de Oere semandem tamben dous Religiosos Capuchos da ordem de san Françisco.
1644 Samuel Blommaart, reported by Olaf Dapper in 1668 — Naukeurige Beschrijvinge der Afrikaensche Gewesten (Amsterdam, 1668), vol. 2, 121-132; (Amsterdam, 1676) 506-8 (for Warri). Cf. Hodgkin, 130-1 & 122 note; Ryder, Benin & the Europeans, 17, 87.
Zestien mijlen beoosten klein Arder, valt Rio de Lagos (alzoo in het Portugees genoemt), in zee, daer een rif voor leit, dat de gehele reviere stopt, uitgezeit aen den Oost-wal, daer met een boot kan ingeroeit worden, doch niet zonder gevaer van om te slaen, by een holle zee. Een weinighje binnen het eerste dorpje, aen den oost-strant, gaet een watertje om den West op naer andere dorpen; maer de reviere van Lagos gaet in het Noorden of Noord-westen op tot in een bocht, die oostwaerts op wijkt, tot aen een dorp Kuramo, gelegen aen de zuit-zijde.
In Kuramo vallen karoene kleetjes; welke op de Gout-kust gebraght, en met goede winsten by d'onzen verhandelt worden.
Het Koningrijk van Ulkami of UlkumaHet Koninghrijk van Ulkami of Ulkuma, een machtigh gewest, leit gestrekt beoosten Arder, tusschen het Koninghrijk van Arder en Benijn, in 't Noord-oosten, doch 't komt niet aen strant uit.
Uit di Koninghrijk worden veel slaven, eensdeels in den oorlogh gevangen, eens-deels om het bedrijf van hun misdaden tot slaven gemaekt, naer klein Arder gebracht, en daer aen de Neerlanders en Portugezen verkocht, om na West-indien gevoert te worden.
De kinderen, te weten de knechtjes, worden daer na de Mahumetaensche wijze besneded; desglijks hebben de meisjes haer byzondere wijze van besnijden: want deze, gekomen tot haer elf of tienste jaer, steken een stokje, daer mieren, uit het velt gehaelt, aengebonden zijn, in hare vrouwelijkheit, om het vleesch uit te bijten, en doen'er, om des te krachtiger te doen bijten, bywijlen nieuwe mieren aen.
Het Koningrijk van BenijnHet Koninghrijk van Benijn, of Benin, alzoo by d'onzen na zijne Hooft-stadt groot Benijn genaemt, paelt in het Noord-westen aen het Koninghrijk van Ulkami, Jaboe, Isago en Oedobo, in 't Norrden aen dat van Gaboe, acht dagen reizen boven de groote stadt Benijn gelegen, in 't Oosten aen het Koninghrijk van Istanna en Forkado of Ouwerre, en int 't Zuiden aen de zee.
Hoe verre het Koninghrijk van Benijn van het Zuiden tot het Noorden strekt, is tot noch toe onbekent, aengezien zommige plaetsen door onreisbare bosschaedjen zeer verre van elkandre afgescheiden leggen, maer heest van het Oosten tot het Westen ontrent de lengte van hondert mijlen.
Daer zijn in dit Koningrijk vele steden, daer van de namen tot noch toe niet bekent zijn, als van eenigen; want veel onbekende steden leggen acht of negen dagh-reizens achter de stadt Benijn, by Ulkami, behalve een ontallijk getal van vlekken en dorpen, langhs de reviere van Benijn, en te landewaerts in gelegen.
Voor aen de reviere van Benijn leit een dorp, Loebo in de lant-tale genoemt, en aen de linker-hant een ander Arbon of Argon, een open vlek, gelegen vijftien of zestien mijlen de reviere van Benijn opwaerts, langs den oever, hebbende ontrent de lenghte van een gotelings-scheut, en een half musket-scheut in de breete. Te landewaerts in leit al kreupel-bosch, alleen loopen'er eenige nauwe paden, daer geen twee nevens elkandre kunnen gaen.
Twintigh mijlen of daer ontrent dezelve reviere hoger op, leit aen desselfs Hooft-bron een vlek of dorp Gotton, dat in lengte met Arbon overeen komt, maer is veel breder.
Negen of tien mijlen van Gotton, vijftien mijlen te landewaerts in, al Noordwaerts op, leit de stadt Benijn, by d'onzen om hare groote, (want diergelijke stadt van groote wort in al deze landen niet gevonden) groot Benijn, en by d'Inwoonders Oedo genoemt.
De stadt, t'essens met het Hof der Koninginne, is in haren omtrek ontrent vijf of zes mijlen groot, of, dit Hof daer buiten getrokken, drie mijlen binnen hare poorten. Zy leit gestrekt aen d'eene zijde met een muur van tien voeten hoogh, gemaekt van dubbelde pallisaden van dikke boomen, met jukken van vijf of zes voeten, kruiswijze geslagen, aen elkandre gehecht, en met rode leem-aerde aengevult, en heel vast in malkandre gearbeit. Den deze muur omringt de stadt slechts aen d'eene zijde, en aen d'andere zijde, daer geene muur is, leit een moerasch en dicht kreupel bosch, tot geene kleine bescherming en sterkte der stadt.
De stadt heest verscheide poorten, van acht en negen voeten in de hooghte en vijf in de wijte of brete, met deuren, uit een geheel stuk houts gemaekt, die op een pen hangen, of draien, gelijk de boere hekken hier te lande.
Der hof des Konings is vierkant, en staet aen de rechte zijde der stadt, als men de poorte inkomt van Gotton: is wel zoo groot als de stadt Haerlem, en omringt rontom met een byzondere muur, als om de stadt loopt. Het is verdeelt in veel prachtige Paleizen, huizen en vertrekken der hovelingen, en begrijpt schoone en lange vierkante galderyen, ontrent zoo groot als de Beurs t'Amsterdam, doch d'een grooter, als d'ander, die op houte pylaren rusten, van onderen tot bovenen met gegoten koper beslagen, daer op d'af-beeldingen hunner oorloghs-daden en velt-slagen gesneden staen, en worden zeer reindelijk onderhouden. De meeste Paleizen en Konings-huizen in dit Hof zin overdekt met Palmites-bladeren, in stede van vierkante plankjes, en ieder kap is verçiert met een torentije, dat spits boven toeloopt, op het welk vogelen van koper gegoten, met uitgespreide vieken staen, zeer konstigh na 't leven uitgehouwen.
De stadt heest dertigh zeer rechte en brede straten, iedere ontrent van hondert en twintigh voeten breet, of zoo breet als de Heere of Keizersgracht hier t'Amsterdam, van d'eene zijde der huizen tot d'andere, daer over al veel brede dwars-straten, doch wat smalder, op uitkomen.
De huizen staen'er langhs heenen in goede ordre gebouwt, dicht by een gelijk hier t lande, verçiert met gevels en stoepen, en daken van Palmitas en Bananas-bomen bladen of ander loof; zij niet hoger dan een stadie, maer gemeenlijk groot, met lange galderyen van binnen, voornamelijk de huizen der Edelen, en verdeelt in vele kamers, die afgeschoten zijn met muuren van rode leem-aerde, zeer zinnelijk opgemaekt; welke zy met wassen en vrijven zoo glat en esten weten te maken en onderhouden, als eenigh muur in Hollant van kalk kan gemaekt worden, en blinken als een spiegel. Van een zelve aerde zijn de verdiepingen gemaekt. Ieder huis daer en boven is voorzien met een versch-water put: in 't kort, de huizen zijn'er zo net gebouwt, als aen genen oort van dat gewest.
Eeen dagh reizens beoosten de stadt Benijn leit een dorp of stadt Kosso genaemt.
Het lant van Benijn is al laegh en bosch-rijk lant, gebroken, op zommige plaetsen, door revieren, en vol moerasschen, maer op eenige plaetsen niet zeer water-rijk, inzonderheit misschen Gotton en groot Benijn, daer de Koningh zekere luiden verordent heest, om den reizenden man van drink-water te verzien. Daer staen groote potten, met zeer koel en geurigh water, zoo klaer als kristal, met kinkhorens daer nevens, om uit te drinken. Niemant vermagh een druppel waters weghnemen, dan voor den ingestelden prijs, welke daer nevens wort geleit, schoon geen opziender daer by is.
Onder andere wort dit lant bewateret door een reviere, by d'Inwoonders Arbo, en by de Blanken in 't Portugeesch Rio de Benijn nenoemt, dat reviere van Benijn gezeit is. Zy is gelegen achtien mijlen oostelijker dan Rio Lagos, stort met een breden en wijden mont in zee, daer voor een drooghte leit, en heest een tamelijk goet inkomen voor Jachten en Sloepen, maer valt opwaerts, ontrent de dorpen Arbon en Gotton, nau en heel krom. Voor aen in het midden, is deze reviere met het hooghste water tien voeten diep, en smijdt inwaerts verscheide spruiten van haer, onder andere een, gelegen drie mijlen van de zee, welke na de reviere van Lagos loopt.
Men heest hier byna allerlei vruchtgewassen, ook Oranjen-appels en Liemoenen, inzonderheidt op den wegh tusschen Gotton en de stadt Benijn. Daer groeit in dat lant Peper, by de Hollanders Benijnsche Peper genaemt, maer is'er in geen grooten overvloet te bekomen. Zy wast eveneens als d'Oostindische Peper, maer valt kleinder van Grein. Katoen groeit'er door al het lant in grooten overvloet, en zeer schoon, daer d'Inwoonders kleetjes van maken. Over eenige jaren hebben de Hollanders te Mouré op de Gout-kust, in Lentemaent, tot een proeve eenige zaetjes van Katoen in de aerde geplant, die grote bomen, en in Slacht-maent rijpe vruchten voort brachten.
Het lant voet velerlei wilde en tame beesten, als Tigers, Luiperts, wilde Verkens, Herten, çivet en wilde Katten, Olifanten, Peerden, Hanen, Ezels, Geiten, Schapen, die geen wol, maer hair op't lijf hebben, hoogh van benen, en goet van smaek. Daer is velerlei slagh van Meer-katten, Eekhorentjes, Lant-schilpadden, Slangen, en diergelijke. Men heeft'er velerlei vogelen, Papegaien, Duiven, Velthoenders, en zeker slagh van Vogelen, als Oievaers, tortel-duiven, andere grote vogelen, gelijk Struizen, en velerlei ander gevogelt.
De revieren voeden veel Krokodillen, en zeer groote Water-peerden, desgelijks veel eetbare en westmakende visschen: onder andere wort'er zeker klein visje gevangen, dat, aen geroert van iemant, des aenroerders gehelen arm doet bewegen en drillen, en worden aerom by d'onzen drilvisschen genoemt.
Het lant is volkrijk, inzonderheit van Adel.
d'Inwoonders is al fatsoenelijk volk, overtrest al d'andere zwarten van die kust in alles, en leven vredigh met elkandre onder goede Wetten en Rechten, en bewijzen den Hollanders en andere Buitenlanders, die hun kust om den koophandel aen doen, en ook elkandren groote eerbiedigheit. Het manvolk is fraier van stal dan het vrouvolk. Zijn niet zeer diefachtigh, nochte geen dronkaerts, maer groote hoereerders.
Hun kledingh is byna gelijk die van Arder; want zy dragen, namelijk luiden van vermogen, twee, zommigen vier kleetjes, d'een kort'er als de ander, boven malkandre, met den maelt zoodanigh gestikt, dat het onderste kleet door het bovenste hene schijnt. Dan gemeene luiden dragen slechts een eenigh kleetje over hun bloote lichaem.
De vrouwen dragen over haer onder-lijf tot beneden de kuiten een blaeuw kleet, en eenigen over de borsten kleine kleden. Zy hebben het hair çierlijk opgetoit, en op den kruin des hoofts gevlochten, in vorm van een krans; d'eene helft zwart en d'andere root geverst, met gele kopere ringen om d'armen.
Geen mans-perzoon vermag aen het Hof gekleet te gaen, voor al eer hy van den Koningh gekleet is; van gelijken zijn hair niet laten wassen, eer zulx geschiet is. Daer zijn mans-perzonen aen 's Koninghs Hof van twintigh en vier-en-twintigh jaren oudt, die zonder schijn van eenige schaemte moeder naekt gaen, met een keten allen van sijne Koralen of Jaspis om den hals. Maer als de Koning hen kleding geest, beschenkt hy hen gemeenlijk te gelijk met een vrouw, en maektze aldus van jongens tot mannen. Na dien tijdt gaen zy altijts gekleet, en laten hun hair wassen, zonder oit weer dat behoeven met een mes af te schrapen. Desgelijks vermogen de vrouwen niet gekleet te gaen, 't en zy dezelve eerst van haren man kledingh genoten hebben, zulx men daer vrouws-perzonen van twintigh en vijf-en-twintigh jaren, zonder eenige schaemte, langhs de straten, mede moeder-naekt ziet lopen. Maer als de man haer wil kleden, dan laet hy voor haer een huis maken, en slaept by haer, gelijk by d'andere vrouwen.
Ieder mans-perzoon trouwt zoo vele vrouwen, als hy begeert, en voeden kan; en hout daer-en-boven noch een groot getal van by-zitten. Zy vloeien over onder elkandre van vleesselijke wellusten en geilheit; maer bezwaerlijk kan een blanken of Christen daer te lande een hoere bekomen, uit vreze voor strasse, naerdien zulx op den hals verboden is.
Welke vrouw by haren overleden man eenen zoon heeft gehadt, die wordt een dienst-maeght van haren zoon gemaekt, en aen geen anderen man ten wijve gegeven; maer moet hem ten dienste staen als een slavinne, en vermagh buiten bewilligingh des zoons geenen man nemen. Zoo her nu gebeurt, dat eenigh mans-perzoon behagen in zulk een weduwe had, die verzoekt aen den zoon haer ten wijve, met belosten van hem een andere jonge dochter tot zijne vrouw, in hare stede te geven, de welke, zoo lang hy wil, zijne slavin moet blijven. De man vermagh de gemelde vrouw of oude moeder, indien de zoon wil, buiten verlof des Koninghs niet verhandelen.
Een dochter wort daer niet eer door den vader ten huwelijk besteet, voor dat zy twaelf of veertien jaren oudt is; na welken tijdt de vader niet meer met haer te doen heeft.
Al de beslape vrouwen vervallen na des mans doot aen den Koningh, welke hy dan weer ten huwelijk besteet; maer d'onbeslape vallen eens-deels den zoon te beurt, en worden anderdeels by anderen tot vrouwen aengenomen.
Het geschiet ook bywijle dat de Koningh eenigen dezer vrouwen niet weer ten huwelijk besteet; maer regetairen maekt, welke de genen zijn, die den Koningh jaerlix in schattingh een zeker getal van boesjes hebben op te brengen. Zeze, gemerkt zy het jok van den man niet te vrezen hebben, kiezen zoo veel vryers alsse willen, en spelen lustigh de hoer, hoewelze by wijlen zulx ook in den echtenstaet niet nalaten. Deze regetairen, wanneer zy buiten den echt zwanger worden, en eenen zoon baren, zijn van het betalen der schattinge vry, maer is 't een dochter, die geest de Koning aen den eenen of anderen ten wijve.
Daer zijn ook groote retetairen, aen de welke de kleine jaerlix rekeningh moeten doen, gelijk de groote weer aen de groote Fiadoors, of Rijxraden, die aen den Koningh alleen haere inkomsten vertonen.
Eeen man beslaept zijnen vrouwe, wanneer zy in het kinderbedde gelegen heeft, eer niet voor het kint een jaer of anderhalf oudt is, en gaen kan; doch weet haer midlerwijle met andere genoech te behelpen: waer over de man, krijgt hy zulx te weten, klachtigh aen de Fiadoors valt.
Daer worden geene tweelingen gevonden, doch, gelijk geloofelijk is, wel geboren; want het vermoeden is, dat een van beide by de vrou-moer versmoort wort, aengezien het baren van twee kinderen t'eener drachte een vrouwe daer te lande tot grote schande strekt, alsoo zy vastelijk geloven, dat een man geen vader van beide kinderen kan zijn.
Zy begraven hunne dooden met al hunne klederen aen, en slachten, voornamelijk over luiden van staet, een zeker getal slaven, om zich daer van in d'andere werelt te dienen, en brengen zeven dagen met danzen en spelen, met trommels en ander speeltuigh by het graf toe. Zy graven zomwijlen de lijken weer op, om hen met nieuwn offer van menschen en beesten te vereeren, en bewenense als vooren, met groot geschrei. Wanneer een vrouwe gestorven is, dan komen haer vrienden en nemen potten, pannen, kisten, en kassen, en gaen met het goet op haer hooft langhs de straten, onder 't geluit van trommels en ander speeltuigh, zingende ter eere van d'overledene. Is het een vrouvv van staet, dan wort mede by het graf een zeker getal van slaven gedoot, en neves het lijk in 't graf gesteken. Het is gebeurt, dat zeker vrouvve, op haer sterven leggende, verordende na hare doot, acht-en-zeventig slaven by haer graf te slachten; en eindelijk, om het getal van tachtigh vol te maken, beval noch een knechtje en meisje daer by te doen. Geen perzoon van vermogen komt daer te sterven, of het kost menschen bloet.
In het stuk van erssenis vvort by hen deze maniere onderhouden: De man neemt al het goet, dat de vrouvv achter laet, na zich, zonder den kinderen, dan 't geen de moeder hen by levenden lijve gegeven heest, iets te laten behouden; daer in tegendeel de vrouw niet vermagh, na haer mans overlijden, het minste van zijne goederen aen te tasten; aengezien die alle, zoo wel wijven, slaven, als andere goederen, aen den Koningh vervallen. Dan zijn daer zonen, de Koningh maekt dikwils den oudsten volkomen erfgenaem van alle zijns Vaders slaven en goet, ook wel van eenige onbeslape wijven; want de beslape worden aen andere ten wijve gegeven.
Wat belanght den koophandel der uitheemschen mer d'inwoonders, die geschiet de reviere Benijn opwaerts, by het dorp Gotton, daer de Neerlanders met sloepen en jachten opvaren, doch niet zonder bevel des Konings. De Koningh kiest eenige Fiadoren of Rijx-raden, en Koopluiden uit, die alleen by de Europers, die zy blanken noemen, vermogen te komen. Want het is den genen, die tot den oorlogh verordent zijn, geheel en al verboden met de blanken te handelen, ja derven in hunne loosjes niet komen, veel min eenige Europische Waren van hen kopen; maer zijn gehouden dezelve ten dierste van de gemelde Fiadoren en Koopluiden te koopen. In tegendeel vermagh geen Koopman en Fiadoor iet zich onderwinden, 't geen den oorlogh betreft, zulx een iegelijk zich binnen de palen van zijn ampt moet houden. Geen vrouw vermagh ook in een loosje der blanken te komen, want zulx zou haer tot een lasterstuk strekken.
Wanneer een Schip met zijne ladingh deze kust aendoet, dan wort een Passadoor na den Koningh afgezonden, om hem des te verwittigen, die dan twee of drie Fiadoren, verzelschapt met twintigh of dertigh Veeljes, dat zijn Koopluiden, beveelt na beneden te trekken, om met de blanken te handelen, die aenstonts met groote vlijt van de stadt Binijn over lant na Gotton reizen, en zich voorzien van zoo veele kanoos en roeirs, alsse van nooden hebben, die by hen over-al wegh genomen worden, schoon de eigenaers zelfs die van doen hebben. Zeggen d'eigenaers daer iets tegen, zy wijzen hen zen den Koning, en vragen of zy gene slaven des Konings zijn, en al hun goederen niet den Koning roekomen, met bevel van voortaen te zwijgen, of anders na het hof te zullen gezonden worden. Gekomen alle te Gotton, ofter plaetse, daer zy wezen moeten, kiezen zy de beste huizen en woningen, en brengen, zonder aen den eigenaer te vragen, al hunne goederen daer in. Bywijle doen zy den eigenaer, valt hen het een huis wat te nau, noch een ander huis daer by maken, en gebruiken dat meê als eigen, zulx d'eigenaer dikwils gene plaets voor hem zelven heeft. Ingelijks is d'eigenaer ook gehouden, voor hen den eersten dagh te koken, zonder iets daer voor te genieten.
Wanneer deze Fiadoren d' eerste reize in de loosjes komen, zijnze heel deftigh gekleet, met Jaspis om den hals, en doen al knielende de groetenis van wegen hunnen Koning, en zijne moeder en de grosstste Fiadoren, uit wier name zy eenige eetwaren tot geschenken brengen, en maken vele plicht-plegingen, met vragen na den staet des lants, en oorlogen tegen hunne vyanden, en diergelijke meer: waer na eens om-gedronken en afscheit genomen wort, zonder iets van koopmanschap te spreken. Des anderen daeghs komen zy weder, met verzoek van den nieuw gekomen, koopmanschap te zien, die hen dan getoont wort. De goederen, die zy alree te voore meer gekocht hebben, blijven by den gezetten prijs; maer van nieuwe goederen wort een nieuwe prijs en merkt opgestelt, daer zy zomwijlen maenden mede bezich zijn, dingende zoo nau, alsse kunne. Zoo dra nu de merkt gezet is, wort met het handelen voort-gevaren.
De waren, die by de Hollanders en andere volken van Europe, in de reviere van Benijn, in mangeling van onze hier-lantsche waren gehandelt worden, zijn katoene kleetjes, gelijk in Rio Lagos by Kuramo, Jaspis-steen, slaven (doch geen andere dan vrouwen, want mans-perzonen willenze niet uit het lant laten trekken), luiperts-vellen, eenigh peper, en akori; het welk zeker blaeuachtig korael is, dat met duiken uit den gront gehaelt wort; want het wast, gelijk ander slag van korael, booms-gewijse op een steenigen gront, in 't water. d'Onzen voeren deze Akori, daer d'inwoonders dier ploaetse langwerpige ronde koralen weten van te slijpen, na de Gout-kust, om aen de zwarten te verhandelen, daer de vrouwen die tot çieraet in haer hair dragen.
De voorzeide kleetjes, Mouponoqua, by d'inwoonders en by de blanken Benijnsche kleden genaemt, zijn gemaekt van katoene garen, heel blaeu, of gestreept met wit en blaeu; groot vier banden, en lang tween ellen en een halve, en twee ellen en drie vierendeel; en breet schaers tween ellen. Daer zijn ook kleine kleden, die de drie een kleet doen, en Ambasis by hen genoemt worden. Al deze kleeden worden eensdeels daer gemaekt, anderdeels gemaekt van andere plaetsen derwaerts gebraght.
De Hollanders geven den zwarten in mangeling van deze kleetjes, deze en andere hier-lantsche waren: te weten: Gout en silver laken, Root laken, Kannetjes, aen d'een einde met rode strepen, allerhande sijn katoen, Lijnwaet, Oranje, limoen en groen paste, root fluweel, gele kopere armringen, ieder van vijf oncen en een halve, Lavendel, en violet quispel-grein, slechte karzeien, fijne kralen, Haerlemmer stoffen, met grote bloemen en stijfgegomt, rode glaze oorhangers, Staven Yzers, vergulde Spiegels, Kristallein, boesjes, of Oostindische horentijes, dis by hen in stede van gelt gebruikt worden.
De groote kleden, inzonderheit de gestreepte, verhandelen d'onzen weer op de Gout-kust, daerze welgetrokken worden; maer de heel blaeuwe zijn in de reviere van Gabon en Angola allermeest getrokken. Alle drie of vier dagen wort in het dorp Gotton ook een merkt gehouden, daer op die van groot benijn, Arbon, en andere ontrent gelegen dorpen, komen merkten, daer niet alleen de voorzeide kleeden, maer ook allerhande eetwaren te koop gebraght worden. Een ieder magh daer met de Hollanders niet handelen, maer alleen eenige, dien de Koning zulx vergunt, die van d'onzen en andere blanken in Arbon d'Europische waren kopen, en weder in Gotton te koop brengen.
d'Inwoonders der stadt Benijn, doen handel onder elkandre met andere kleden, die in het dorp of de stadt Koffo gemaekt worden, gelegen een dagh reizens beoosten groot Benijn, maer geen blanken mogen daer komen.
Op den wegh, tusschen Gotton en de stadt Benijn, leggen veel grote pleinen, die op gezette dagen kooprijke merkten verstrekken, daer op uit alle na by gelege oorden meenighten van menschen verschijnen, om koophandel te drijven.
Alle geschillen en krakelen, die onder het handelen komen t'ontstaen, worden voor d'edelluiden gebraght en besleght; want weinigh of niet hebben de rechters van die plaetsen te zeggen, en vertonen, zoo lang zy daer zijn, den Koning.
De Wapenen dezer volken zijn schilden, spiesen, bogen, afagaien, en pijlen, met vergif bestreken, dat de Fetiseros of duivel-jagers zeer kunstigh weten te bereiden. De edelluiden, wanneer zy ten oorlogh zullen trekken, kleden zich, om boven d'anderen uit te munten, in root scharlaken, dat zy van de Neerlanders kopen; andere hebben rinkragen van olifants-tanden, met luiperts-tanden daer onder gevoeght, en hoogh rode Turksche mutsen, gevoert en geboort met Luiperts of Civetkats-vellen, daer een lange Peerde-steert tot çieraet by af-hant.
Gemeene Krijghs-knechten gaen slechts met het boven-lijf bloot, maer dragen over het onderlijf een kleet, zoo sijn als zijde.
In het vechten wort by hen goede krijghs-tucht en orde onderhouden: want niemant vermagh een voetstap te wijken, schoon hy de doot voor oogen zage. Niemant geniet iets van al den buit, dan de Velt-marschalk, by hen Owe-Aserry of Siasseere genaemt, of moet zulx heimelijk en steelsgewijze achter de hant houden; des niet tegenstaende bedankt een iegelijk den Koning, dat hy tot den optocht en voor hem te oorlogen, waerdigh gekent zy.
Al d'overige onverschoten pijlen worden, na den slagh of het eindigen des oorloghs, in byzondere kamers, 's Konings wapen-huis, gebraght, en aenstonts weer zoo veel nieuwe gemaekt, en door de Fetiseros of duivel-jagers vergiftight, als er ten dienste des aenstaenden oorlogs behoeftig zijn.
De Koning van Benijn kan op eenen dagh twintigh duizent man in de wapenen brengen, en, des noot zijnde, tachtig en hondert duizent: waer door hy by alle omleggende volken zeer ontzeghelijk is. Zijn leger wort bestiert door eenen Velt-marschalk Owe-Asserry by hen geheten, die het opper gezagh over-al het leger heest, en alles na zijn welgevallen vermagh te doen, als de Koning zelf.
De Koningh van Benijn heerscht met een onbepaelde maght, en wrede heerschappy, en noemt al zijne onderdanen, hoe grote Edelluiden zy ook zijn, slaven. Dan geen kinderen worden voor zijne slaven erkent, eer zy van hunne vader of moeder den Koning vertoont worden, welke bevel geest het kint met een behoorlijke snede te tekenen; en alsdan is het kint een slaef des Konings, nevens al d'anderen: want al zijn volk groot en klein, niemant uitgezondert, moeten bekennen slaven des Konings te zijn.
Zijn gebiet strekt over vele steden, dorpen en vlekken; want daer ontrent is geen Koning, die hem in het bezit van zoo veel schone steden en dorpen gelijk is. Verscheide Koningrijken, als Istanna, Forkado, Jaboe, Isago, en Oedobo, zijn ook schatbaer aen dit Koningrijk, hoewel Isago wel her magtighste Koningrijk is, en den Koningh van Benijn wel het minste ontziet.
Daer zijn door den Koningh, tot bestieringh des rijks, in groot Benijn, onder andere drie Opper-rijxraden gestelt, Fiadoors by de Portugesen genoemt, d'oppersten des lants naest den Koningh (want boven hen is niemant, dan de veltmarschalk, de naeste aen den Koningh, en 's Koninghs moeder) die ieder over een hoek of wijk der stadt het gezagh voeren, en grote winsten daer van trekken: hun ampt-namen zijn Ongogue, Ossade en Arribo. Desgeleijks wort ieder stadt of dorp, door een zeker getal van Opper-hoofden of Edelluiden bestiert, Fiadoors genoemt, die alle onlijfftrafbare zaken beslechten, en den aengeklaegden man, na de groote des misdaets, in zekere poene doemen, maer lijf-strafbare zaken worden na groot Benijn, alwaer het opper-recht is, gezonden, en daer of gedaen, gelijk daer alle daegs recht gehouden wort. Doch worden dikwils de rechters, met het geven van boesjes, buiten weten des Konings, howel met oogluiking van eenige der grootste Fiadoors, omgekocht. Het dorp Gotton wort bestiert door vijf, en het dorp van Arbon door zeven Edelluiden.
De Koningh hout een groot getal van vrouwen; de tegenwoordige wel over de duizent: want met het sterven van zijnen Vader Kambadje, kreeg hy by erffenis al zijns Vaders onbeslapene vrouwen; want de beslapen vermogen geheel en al niet weer te trouwen; maer worden in een klooster by elkander opgestloten, en van de gelubden bewaert; zoo een dezer Vrouwen met eenen ander haer quam te verlopen, zy zoude, daer op betrapt, nevens haeren Boel, aenstonts moeten sterven.
De Koningh van Benijn voert grote oorlogen buiten 's Lants tegen zijne andere gebuur Koningen, namelijk achter de Benijn, om d'Oost en in 't Noorden, en maekt hen vele steden en dorpen af-handigh, met bekomingh van groten buit van Jaspis en andere dingen.
De Koningh komt maer eenmael 's jaers op zekeren ingestelden Feestdagh, uit zin hof voor de gemeente te voorschijn, te paerde, prachtigh met allerlei Koninghlijke çieraedjen uitgestrekken, en vergezelschapt met drie of vier hondert Edelluiden, zoo te paerde als te voet, en meenighte van speel-luiden voor en achter aen, die op allerlei speeltuigh vrolijkheit bedrijven, in dier wijze, gelijk by de voorgaende af-beeldingh der stadt Benijn vertoont staet. Dan hy rijdt niet verre van 't hof, maer keert, na weinigh omtrekkens, strax daer weer na toe. Din doet de Koningh eenige tamme Luiperden, die hy tot zijn vermaek hout, geketent omvoeren; insgelijks teel dwergen en doven, daer in hy sijn pleizier neemt, te voorschijn komen. Op dezen Feest-tijdt worden tien, twaelf, dertien, en meer slaven, ter eere des Koninghs, met wurgen of onthoofden der doodt gebracht; want zy gelooven dat deze slaven, na een wijle doot geweest te zijn, in een ander lant komen, en weder her-levendigh worden, en dan beter hebben, en een ieder zijne slaven weder zal krijgen.
Daer is ook een dagh, op den welken de Koningh zijnen rijkdom, bestaende in Jaspis, Krael-werk en andere waren, ten hove voor alle menschen ten tone doet hangen, en vele schenkaedjen van slaven, vrouwen en andere dingen, aen de welverdienden wegh geeft: dan vergeeft hy ook veel Ampten, die de bestiering der steden en dorpen betreffen.
Des Konings moeder wort in groote eere gehouden, en heeft een byzonder hof, effen buiten de stadt, fraien prachtigh gebouwt, daer zy met vele vrouwen en dochters hof hout, en wort haer raet in alle lant-zaken gepleeght; doch mogen, uit kracht van een byzondere wet, de Koningh en zijne moeder elkandre niet zien, zoo langh zy leven willen.
Wanneer een Koningh komt t'overlijden, wort in zijn hof een groote kuil gegraven, onder breet en boven smal, en zoo diep, dat de gravers zelf in 't water moeten verdrenken. In deze kuil wordt het lijk des Koninghs gesmeten, daer by zich dan al zijn gustelingen en dienaers vertoonen, met aenbiedingh van den Koningh te willen verzelschappen, om hem in het ander leven ten dienste te staen, hoewel zulks niemant kan verkrijgen, dan die 't meeste (waer over niet weinigh krakeels is) in zijn leven by hem beminst zijn geweest. Na dat dan de genen, die deze gunste bekomen, naer beneden by het lijk des Koninghs in den kuil zijn geklommen, wort een grote steen op den mont of gat der kuile gewentelt, blijvende het volk nacht en dagh daer rontom staen.
Des volgenden daeghs worden eenigen gezonden om de kuil, met het afnemen des steens, t'openen, die dan de genen vragen, die in de kuil zijn wat zy doen? en of iemant gegaen is, om den Koning te dienen? den welken dan niet anders geantwoort wort, dan neen.
Ten derden dage doen zy weder de zelfste vrage, en krijgen dan bywijlen tot antwoort, dat zulk of zulk een d'eerste derwaerts de reize aengenomen hebbe, en die of die de twede, welke eerste by hen allen geprezen, en voor gelukkigh geacht wort.
Eindelijk sterven, na verloop van vier of vijf dagen, al deze menschen. Wanneer nu niemant daer meer is, die antwoort geeft, wort zulx tegen den nieuwen aenstaenden Koning gezeit, die aenstonts boven de kuil een groot vuur doet maken, en daer op een groote menighte vleesch braden, om aen de Gemeente wegh te schenken: en deze plechtigheit is zijn huldinge.
Na dat de kuil gedempt is, worden menighten van menschen langhs de straet, ja, in hun eigen huis doot ter neer gehouwen, en de hoofden der lijken met een kleet bedekt, dat niemant derft van haer lichten, dan zekere mensch-etende vogels, die tweederley zijn, het een slagh Gorè genaemt, en het ander Akalles.
Daer zijn'er, die willen, dat in deze kuil geene levendige, maer hoofdeloze, of onthoofde menschen gesmeten worden.
Desghelijks wordt in het graf by het lijk een groot deel van zijn Koninghlijk gewaet, huis-raet, en Boesjes, of Oostindische horentjes hun gelt, geleit.
Daer worden, uit bevel des Konings, ook verscheide Feest-tijden, ter gedachtenis van d'overlede Koningen, gehouden, en met gruwelijke slacht-offers van menschen en beesten, jaerlix wel ten getale van vier of vijf-hondert, voltrokken; doch noit meer menschen dan drie-en-twentigh op eenen dagh geslacht, die meest misdadigen zijn, die de doodt verdient hebben, en in den Tronk bewaert worden ter tijt dezes Feests. Zoo het nu gebeurt, dat'er ten dage der slachtinge geen misdadigen genoech in Boeiens of in den Tronk zijn, dan zend de Koningh om het volkomen getal, tot de slachting vereischt, vol te krijgen, eenigen zijner dienaers 's avonts op de straet, om eenen iegelijk, die zonder licht uitgaet, te vatten, en in de Kerker te brengen. Is de gekrege een kalis, die wort aenstonts zonder eenige genade na de gevangkenis gebracht, daer hy niet dan een haeftige doot te verwachten heeft; maer een rijke kan zich zelven met gelt-boete vry kopen. Zelf geen slaef van de grootste Fiadoors wort in dit werk verschoont, uitgezeit dat zijn meester hem voor eenen anderen slaef mach lossen. Op de zelve wijze bekomt d'een of d'ander Fetiseros, wanneer hy iemant aen den Duivel wil offeren, uti bevel des Hofs eenen mensch, dien hy na zijn welgevallen magh handelen.
De krone sterft op de zonen, en by gebrek van zonen op de broeders.
Wanneer de Koning op zijn dootbedde leit, en zonen nalaet (gelijk dat gemeenlijk gebeurt door de veelheit der wijven), laet hy eenen zijner Edelen roepen, dien zy Onegwa noemen, tegen wien hy den erfgenaem des rijks verklaert, zonder dat deze Edelman zulks tegen iemant deft openbaren, voor al eer de Koningh een geruimen tijdt zy doodt geweest. Maer aenstonts na de doot des Konings neemt deze Edelman opzicht op des Koninghs goederen, en komen des overleden Koninghs kinderen dan voor hem op de knien vallen en begroeten; hoewel niemant noch weet, wie onder hen de kroone zal be erven. Eeen iegelijk komt dan dezen Ogena op 't meest, om Koningh te worden, grooten staet en goet aenbieden; hoewel dees tegen geen van allen iet derst openbaren. Dan als het tijt is, laet hy de eOwe-Asserry of Siasseere, dat is de Veltmarschalk, de naeste aen den Koningh, ontbieden, die, daer gekomen, aen dezen Onegwa vraeght, wat daer te zeggen is, die hem dan zeit, welke zoon van den overleden Koning tot erfgenaem der kroone gestet is. Waer op de Owe-Asserry of Siasseere vier of vijf werf vraeght, of de Koning zulx belast heeft; 't welk hy met ja te zeggen beantwoort, waer op de Siasseere, zonder een woort te spreken, na zijn huis vertrekt. Als dit gedaen is, laet Onegwa den zoon, gestelt tot Koningh van zijnen overleden vader, weder roepen, en zeit hem datelijken na Siasseere te gaen, en biedien veel goets aen, op dat by met der haest den nieuwen Koningh stelle, de dan den aenstaenden Koningh gebiet na huis te gaen. Na verloop van vijf of zes dagen komt de Siasseere weder in het hof, en roept den Edelman of Onegwa, dien hy dan weder vraght of de Koningh zoo gezeit heeft; zoo hy deze vrage met twee en driemael ja te zeggen beantwoort, dan wort de gestelde erfgenaem der krone ontboden en hem gezeit op zijne knien te gaen leggen, en de heerschappye over het Koninghrijk aengezeit; waer op hy na hen bedankt te hebben, op staet en krijght 't Koninghlijk gewaet aen en gaet zitten.
Daer komen dan al de Vasalen, van Siasseere tot den laeghsten toe; voor den Koningh op de knien leggen en hem begroeten. Zoo dra deze plechtigheit voleindt is, moet de Koningh na een ander dorp gaen, genaemt Ooseboe, om zijn hof daer to houden naerdien zijn tijdt van te heerschen dan noch niet gekomen is; doch vermagh wel in de Benijn te komen, da eenigh offerhande van menschen, of avee, als paerden, loeien of iet anders aen den duivel, vegens zijnen overleden vader te doen is, en wort als dan met het bloet van het geslacht offer-vee bstreken. Wanneer nu den voorzeiden Siasseere dunkt tijt te zijn, en dezen nieuwen Koningh te lessen noegh zijn ingescherpt, wort hy door den zelven Siasseere in de Benijn ontboden, daer hy dan voorts zijn hof houdt, en na zijn wel-gevallen heerscht.
De Koningh, op den troon geraekt, tracht aenstonts al zijne andere Broders van kant te helpen, om des te veiliger te mogen heerschen, en geen nastrevers der krone te hebben: of hy laet die gewoonlijk niet langer leven, dan twintigh of vijf-en-twintigh jaren, uit vreeze voor t'zamenspanningh met de vrienden van eenige omgebrachte of gebannen Fiadoors of Rijxraden, gelijk voor eenige weinigh jaren is gebeurt, dat deze tegenwoordige Koningh van Benijn zijnen Broeder, die hem in zijne ziekte, met bystant van eenige Edelen trachte te vergeven, door zijn volk, met een doek voor neus en mont te houden, deed versmoten. Voorts riep hy al zijns Broeders aenhangelingen by hem, en zeide in banner aller tegenwoordigheit, dat hy hen, tot troostingh zijner ziekte, wilde om 't leven doen brengen, en deed voorts hen de kop af-slaen. Eenigen willen dat de Koningh zijne Broeders dwinght te verhangen (aengezien niemant de handen aen 's Koninghs doet magh slaen, om te doden), doch een evenwel na hunne doot met groote eere en pracht laet begraven.
Wat belangt hunnen Godsdienst, de bestaet in het eeren van den Duivel, dien zy menschen en vee offeren: want schoon zy wel weten, dat'er een Godt zy, die Hemel en Aerde geschafen heeft, en noch regeert, zoo achtenze evenwel onnodigh te zijn, aengezien hy niet quaet, maer goet is, den aen te bidden, maer zoeken veel meer den Duivel, die hen altijts met quaet bejegent, met offerhande te bevredigen. Zy noemen Godt Orisa, en den witte Owiorisa, dat is Gods kint. Zy hebben hunne Fetisien, of afgoden, gemaekt van hout of groen kruit, die zy aenbidden, en daer mede raet leven: een ieder heeft ook zijnen Fetiseros of duivel-jager, die den Duivel vraeght of met hem spreekt, welke dan door de Fetisi antwoort, en voorzeit, wat hen, zoo in den oorlogh als anders, over zal komen, het welk geschiet door een voorbeelt geluit, dat uit een pot met drie gaten komt, gelijk te voore verhaelt staet. Zy doen ook jaerlix groote offerhande aen de zee, om haer gunstigh te hebben, en zweeren geen dierder eden, dan by de zee en hunnen Koningh. Zy houden veel Hoogh-tijden, die zy met danssen springen, spelen, en het slachten van vee en menschen, hunnen afgodt of Fetisi ter eeren, desgelijx met in eeten en drinken in vrolijkheit.
In het dorp Loebo genaemt, voor in de reviere van Arbon of Benijn gelegen, woont zeker groot Fetiseros of Duivel-jager, 't Opperhooft des dorps, van wien het dorp zijnen naem heeft, gelijk al zijne voor-ouderen die kunste gepleeght hebben: want zy konden, zoo d'Inwoonders zeiden, de zee op verscheide wijze bezweren, de watern doen omroeren, en wisten te voore de komste van eenige schepen uit vreemde gewesten; waer over de Koningh van Benijn hen dit geheel dorp met al het volk en de slaven schonk; 't welk noch heden deze Loebo by erffensis bezit, die vreemde grepen heeft, en altijts als bezeten is, zulx hem niemant de hant derft geven.
De Benijnsche gezanten, wanneerze daer komen, zijn voor hem bevreest, en hy zelf vermagh niet in groot Benijn, of daer ontrent te komen, uit kracht van zeker verbot, van over ouds by de Binijnsche Koningen ingevoert, die nochtans veel zulke Fetiseros by hen in groote eere en waerde houden.
Het Koningrijk van Isago, Iaboe en OdoboHet Koninghrijk van Isago, schatbaer aen den Koningh van Benijn, paelt in't Westen aen de Wenijn. Het lant is rijk van peerden, die d'Inwoonders ten oorlogh gebruiken.
Over eenige jaren hebben die van Isago eens bestaen met eenige duizent Ruiters de Benijn met een verrassingh te veroveren, maer wierden zelfs, te leur gestelt in hunnen aenslagh, over wonnen, en onder schattingh tgebracht. Want die van de Benijn, krijgende den aenslagh tijdelijk te weeten, groeven aenstonts menighten van putten, op het vlak velt, en over dektenze met aerde, en trokken die van Isago te gemoet, die wakker weerstant boden. De Benijnschen daer-en-tegen deinsden allenghs, al willends achter uit, en namen tusschen de putten, die zy by zekere tekenen wisten te kennen, den hertret; waer on de Isagosas hun vyanden met des te grooter yver vervolghden, dan quamca? meest in de putten te vallen, waer uit den Benijnsche hen haelden, en meest alle doot sloegen. Sedert hebbenze noit tegen Kombadje, den Koningh van Benijn, iets derven bastaen, meer wierden gewillighlijk zijne schattelingen.
Aen dezelve West-zijde des Koninghrijks van Benijn, leggen de Koningen van Jaboe en Odobo, doch kleinder van maght, als Isago. De Koningh van Isago overtreft verre in maght en mogentheit die van Jaboe on Odobo, en ontziet den Koningh van Benijn het minste van allen.
Het Koningrijk van IstannaHet Koningrijk van Istanna, gelegen om d'Oost van het Koninghrijk van Benijn, was wel eer een machtigh Koninghrijk; maer is naderhant door die van de Benijn overwonnen en onder hun gehoorzaemheit gebracht.
Het Koningrijk van GaboeHet Koningrijk van Gaboe is gelegen aen de reviere van Benijn, ontrent acht dagen varens boven de stadt van groot Benijn.
Daer valt in dit lant veel Akori, dat by d'onzen daer opgekocht, en na de Goutkust gevoert wort. Daer valt ook jaspis. De meeste handel wort daer by d'onzen in slaven gedaen. Het is een goetaerdigh volk, meest die van de Benijn gelijk.
Het Koningrijk van Biafar of BiafraIn't Oosten van Benijn leit het Koningrijk van Biafar, of Biafra, volgens Ananie en Linschoten, dat in 't Westen aen zekere bergen komt te leggen, die dit Koningrijk van het Koninkrijk van Medra scheiden, en strekt zuidewaerts tot aen de vierde graet Noorder brete. De hooftstadt dezes Koningrijks wort mede Biafra genaemt, en is gelegen, volgens Hues, op zes graden en tien minuten.
d'Inwoonders zijn zonderling tot toverye en wichelarye genegen, meer dan eenige andere zwarten, en geloven dat zy door middel van deze wetenschap al kunnen doen, war zy willen, als doen regenen, blixemen en donderen: ten welken inzichte zy den duizel zulk een grote eere toedragen, dat zy aen hem niet alleen dieren en druiden offeren, maer ook hun eigen kinderen.
Het Koningrijk van Ouwerre of ForkadoOntrent vier-en-twintigh mijlen beooften de reviere Benijn stort een reviere in zee, Rio Forkado by de Portugesengenoemt, daer om en by het Koningrijk van Ouwerre, anders Forkado genoemt, gelegen is.
Zy leit pleizierig onder de schaduwe van bomen, die langs d'oevers aen beide zijden staen, is een halve mijle wijd, en bevaerbaer voor een jacht, dat zeven of acht voeten diep gaet.
Een mijle inwaerts leit aen een spruit dezer reviere een visschers dorp, Poloma genoemt.
Ontrent zeven-en-twintigh mijlen de reviere opwaerts leit een stadt of vlek Ouwerre, daer de Koning zijn hof hout. Het is ontrent een halve mijle in zijnen omtrek groot, omringt aen de lant-zijde rontom met bosschaedje. Daer staen fraeie gebouwen, voornamelijk de huizen der edelluiden, gedikt met palmiten-loof, gelijk in de Benijn, en opgezet met graeuwe aerde, die in de Benijn root is.
Het hof des Konings is gesticht op de maniere als in de Benijn, doch ongelijk kleinder.
Her is een ongezont lant, ter oorzake van de grote hitte, quade en benaude dampen, daer door de menschen, inzonderheit uitheemschen, die in de reviere met d'ingezetenen domen handeln, en onverzichtelijk in d'avont-lucht en in de maneschijn leggen slapen, dikwils in't kort wegh gerukt worden.
De landouwen vallen zeer schrael en grasloos, doch geven echter vele boom-vruchten, kokes-noten, zuure en zoete oranjen, jaer in jaer uit, nevens andere boom en aert-vruchten. Daer valt ook peper, gelijk in de Benijn, dan mee in geenen groten overvloet, van wegen het weinigh aenqueken. Bananassen groeien'er in menighten, en d'inwoonders queken ook Mandihoka, daer zy Farinha van maken, om broot te bakken.
Ter oorzake van deschraelheit der weiden heeft men daer geen tamme werkbare beesten, als peerden of koeien, maer tamelijkveel hoendern, en groot; die d'inwoonders zeer wel kunnen braden, en met hun eigen vet, gemengt met een door van een ey, befropen. Visch is'er in tamelijken overvloet te bekomen, bywijlen ook zee-koeien, die goet van smaek zijn.
Het man-volk is frai van leest, desgelijks het vrouw-volk goelijk van gedaente, verstaet na de schoonheit daer te lande. Alle inboorlingen, beide mannen en vrouwen, zijn met drie sneetjes getekent, ieder snede een duim-breet lang, te weten, een in't voorhooft, boven de neus, en een aen ieder zijde der oogen, in den slaep des hooft; en mogen het hair kort en lang dragen, na hun welgevallen. d'Inwoonders sijn in veel dingen vernuftiger, dan die van de Benijn.
Hun kleding is gelijk in de Benijn, doch dragen ook eenige fraie fijn katonene, of zijde kleden, (dat die van dee Benijn niet derven doen) zoo groot als kleine slaeplakens, welke zy tot boven de navel toe knopen, met een kunstige strik, tot onder d'armen.
Leder magh hier zoo vele vrouwen nemen, als hy wil, of bekomen kan, bywijle deilt de Koning eenige weduwen uit.
De Neerlanders komen in de reviere van Forkado handelen, en voeren derwaert een en dezelve waren, die in de Benijm getrokken worden, om te mangelen tegen slaven, (want hier zijn de beste en wel gestelste slaven, wel ten getale van vier hondert, jaerlix te bekomen). Jaspis steen en Akori, doch Jaspis-steen en Akori weinigh en klein; dan zijn'er wijs en keurigh mede, en willen die naulix verkopen, dan boven de waerde. Deze zwarten zijn geen milde rustige handelaers, maer zullen dagen en maenden gaen dingen, om de waren voor een legen prijs te hebben, welke naherhandt altijts op dien zelven prijs gestelt blijven, daer zy de benijnsche best in gelijken.
De Portugesen hebben hen voor heene altijts geborgt, maer zulx heeft ons volk niet willen doen, daer toe zy ook qualik in de nbeginne te brengen waren, aer is evenwel in't gebruik gebraght, zoo dat zy nu de slaven brengen, alsse de doopmanschap halen. De vrouwn zoo wel als de mannen komen, zonder schroom van iemant, by d'onzen in de loosjes om te handelen.
De Koning van Ouwerre, hoewel schatbaer aen den Koning van Benijn, bestiert des niet tegenstaende zijn lant, met volkomen maght, en staet met hem in een verbont.
De Koning heest gewoonlijk drie grote edelluiden tot zijne raden, den welken zekere wijken zijn toegevoeght, daer over zy uit's Konings name gebieden, zonder dat zich iemant daer tegenstelle. De Koning, die des jaers zestien hondert vier-enveertig heerschte, was een mulaet of halfslagh, by de Portugesen en andere Europers Don Anthonio de Mingo genoemt, wiens vader, met name de Mingo, getrout was aen een Portugese dochter, die hy met zich uit Portugael (want hy was daer in perzon geweest) gebraght, en daer by dezen zoon gewonnen had. Hy gaet gkleet, gelijk de Portugesen, en draegt altijts een degen of pook op zijde, gelijk ook eenige andere Mulaten.
In het stuk van Godsdienst onderhouden zy met die van de Benijn by na een en dezelve zeden, dan offeren zo veel menschê en beesten niet, maer achten zulx voor een Gruwel-stuk en werk van den duivel; zoo dat deze luiden met klene onderwijzinge tot het Christen geloof zouden te brengen zijn. Daer mogen ook gene Feticeros of d;uivel-jagers in't lant zijn, nochte de luiden vergeven elkandre zoo licht daer niet als in de Benijn. d'Inwoonders en zelf de Koning houden zich eeniger mare aen den Roomschen Godsdienst.
Daer is een kerk mer een outer in de stadt Ouwerre, en daer in een beelt van Christus aen den kruize, met Maria en d'Apostelen, en twee kandelaers daer neven. Desgelijx komen de zwarten in deze Kerk, met de Pater-nosters deguurigh in de handen, eveneens gelijk rechte Portugesen, en lezen die, nevens andere Paepsche gebeden. Zy vallen uitterlijk zeer Godvruchtigh, kunnen ooklezenen schrijven, en zijn begerigh na Portugesche boeken, pennen, ink en papier.