LENT TO PENTECOST
LENT SUNDAY 1
Cycle A: Matthew 4:1-11
Gregory Nazianzen, Discourse 40, 10 (PG 36, 370-371)
Ἐάν σοι προσβάῃ μετὰ τὸ βάπτισμα ὁ τοῦ φωτὸς διώκτης καὶ πειραστὴς (προσβαλεῖ δέ, καὶ γὰρ, καὶ τῷ Λόγῳ, καὶ Θεῷ μου προσέβαλε διὰ τὸ κάλυμμα, τῷ κρυπτῷ φωτὶ διὰ τὸ φαινόμενον), ἔχεις ᾧ νικήσεις· μὴ φοβηθῇς τὸν ἀγῶνα. Προβαλοῦ τὸ ὕδωρ, προβαλοῦ τὸ Πνεῦμα, ἐν ᾧ πάντα τὰ βέλη τοῦ Πονηροῦ τὰ πεπυρωμένα σβεσθήσεται.
Ἐὰν προσβάλῃ τὴν χρεῖαν (καὶ γὰρ κἀκείνῳ τετόλμηκε), καὶ ζητῇ τοὺς λίθους ἄρτους γενέσθαι, τὸ πεινεῖν ἐπιθέμενος· μὴ ἀγνοήσῃς αὐτοῦ τὰ νοήματα. Δίδαξον ἃ μὴ μεμάθηκε· τὸν λόγον ἀντίθες τὸν ζωτικὸν, ὃς ἐστιν ἐξ οῦρανοῦ πεπτόμενος ἄρτος, καὶ τῷ κόσμῳ τὸ ζῇν χαριζόμενος. Ἐὰν διὰ κενοδοξίας ἐπιβουλεύῃ σοι (καὶ γὰρ ἐκείνῳ, ἀνάγων ἐπὶ τὸ τοῦ ἱεροῦ πτερύγιον, καὶ, βάλε σεαυτὸν κάτω, λέγων, εἰς ἐπίδειξιν τῆς θεότητος), μὴ κατενεχῇς διὰ τῆς ἐπάρσεως. Ἄν τοῦτο λάβῃ, οὐ μέχρι τούτου σπήσεται. Ἄπλαστός ἐστιν, εἰς πάντα ἐπέρχεται. Σαίνει μὲν τῷ χρηστῷ, τελευτᾷ δὲ εἰς πονηρόν. Οὕτος αὐτοῦ τῆς μάχης ὁ τρόπος.
Ἀλλὰ καὶ Γραφῶν ἔμπειρος ὁ ληστής. Ἐκεῖθεν τὸ, Γέγραπται, περὶ τοῦ ἄρτου· ἐντεῦθεν τὸ, Γέγραπται, περὶ τῶν ἀγγέλων· Γέγραπται γὰρ, φησὶν, ὅτι τοῖς ἀγγέλοις αὐτοῦ ἐντελεῖται περὶ σοῦ, καὶ ἐπὶ χειρῶν ἀροῦσί σε. Ὤ σοφιστὰ τῆς κακάιας· πῶς τὸ ἐξῆς ὑπεκράτησας;
Πάνυ γὰρ νοῶ τοῦτο, κἄν αὐτὸς ἀποσιωπήσῃς ὅτι ἐπὶ τῆν ἀσπίδα σε καὶ τὸν βασιλίσκον ἐπιβήσομαι, καὶ καταπατήσω ἐπάνω ὄφεων καὶ σκορπίων, τῇ Τριάδι τετειχισμένος.
Ἐὰν ἐξ ἀπληστίας καταπαλαίῃ σε, πάσας ὑποδεικνύων τὰς βασιλείας, ὡς αὐτῷ διαφερούσας, ἐν μιᾷ καιροῦ τε ῥοπῇ καὶ ὄψεως, ἀπαιτῶν τὴν προσκύνησιν· ὡς πένητος καταφρόνησον. Εἰπὲ, τῇ σφραγῖδι θαῤῥήσας· Εἰκών εἰμι καὶ αὐτὸς Θεοῦ· τῆς ἄνω δόξης οὔπω δι᾽ ἔπαρσιν, ὥσπερ σὺ, καταβέβλημαι· Χριστὸν ἐνδέδυμαι· Χριστὸν μεταπεποίημαι τῷ βαπτίσματι· σύ με προσκύνησον.
Ἀπελεύσεται, σαφῶς οἶδα, τούτοις ἥττημένος καὶ ᾐσχεμμένος, ὥσπερ ἀπὸ Χριστοῦ τοῦ πρώτου φωτὸς, οὕτω τῶν ἀπ᾽ ἐπ᾽ ἐκείνου πεφωτισμένων.
Τοιαῦτα τὸ λουτρὸν τοῖς ᾐσθημένοις αὐτοῦ χασρίζεται· τοιαύτην ποοτείνει τοῖς καλῶς πεινῶσι τὴν πανδαιρίαν.
Augustine of Hippo, Commentary on Psalm 60, 2-3 (CCL 39, 766)
Exaudi, Deus, deprecationem meam, intende orationi meae. Quis dicit? Quasi unus. Vide si unus: A finibus terrae ad te clamavi, dum angeretur cor meum. Iam ergo non unus; sed ideo unus, quia Christus unus, cuius omnes membra sumus. Nam quis unus homo clamat a finibus terrae? Non clamat a finibus terrae, nisi haereditas illa, de qua dictum est ipsi Filio: Postula a me, et dabo tibi gentes haereditatem tuam, et possessionem tuam terminos terrae. Haec ergo Christi possessio, haec Christi haereditas, hoc Christi corpus, haec una Christi Ecclesia, haec unitas quae nos sumus, clamat a finibus terrae.
Quid autem clamat? Quod supra dixi, Exaudi, Deus, deprecationem meam, intende orationi meae: a finibus terrae ad te clamavi. Id est, hoc ad te clamavi: a finibus terrae: id est, undique.
Sed quare clamavi hoc? Dum angeretur cor meum. Ostendit se esse per omnes gentes toto orbe terrarum in magna gloria, sed in magna tentatione.
Namque vita nostra in hac peregrinatione non potest esse sine tentatione: quia provectus noster per tentationem nostram fit, nec sibi quisque innotescit nisi tentatus, nec potest coronari nisi vicerit, nec potest vincere nisi certaverit, nec potest certare nisi inimicum et tentationes habuerit.
Angitur ergo iste a finibus terrae clamans, sed tamen non relinquitur. Quoniam nos ipsos, quod est corpus suum, voluit praefigurare et in illo corpore suo, in quo iam et mortuus est, et resurrexit, et in coelum ascendit; ut quo caput praecessit, illuc se membra secutura confidant.
Ergo nos transfiguravit in se, quando voluit tentari a satana. Modo legebatur in Evangelio quia Dominus Iesus Christus in eremo tentabatur a diabolo. Prorsus Christus tentabatur a diabolo. In Christo enim tu tentabaris, quia Christus de te sibi habebat carnem, de se tibi salutem; de te sibi mortem, de se tibi vitam; de te sibi contumelias, de se tibi honores; ergo de te sibi tentationem, de se tibi victoriam.
Si in illo nos tentati sumus, in illo nos diabolum superamus. Attendis quia Christus tentatus est, et non attendis quia vicit? Agnosce te in illo tentatum, et te in illo agnosce vincentem. Poterat a se diabolum prohibere: sed si non tentaretur, tibi tentando vincendi magisterium non praeberet.
Origen, Commentary on the Song of Songs, 3 (GCS vol. 8, 221, 19-223, 5; PG 13, 183-184—no Greek)
Plena est ergo vita mortalium laqueis offensionum, retibus plena deceptionum, quas tendit adversum genus humanum ille, qui contra Dominum gigas venator Nemrod appellatur. Verus etenim gigas quis alius est nisi diabolus, qui etiam adversus Deum rebellat? Laquei ergo tentationum, et decipulae insidiarum, diaboli retia appellantur. Et quoniam haec retia ubique tetenderat inimicus, atque in ipsis pene omnes involverat, oportebat esse aliquem qui fortior et eminentior fieret his, et contereret ea, ut sequentibus se viam posset aperire. Idcirco ergo et Salvator prius quam in coniugium et societatem veniret Ecclesiae, tentatur a diabolo, ut vincens retia tentationum per ipsa prospiceret, et per ipsa vocaret eam ad se, docens sine dubio et ostendens ei quod non per otium et delicias, sed per multas tribulationes et tentationes veniendum sibi esset ad Christum. Nullus ergo alius fuit, qui retia ista superare potuerit. Omnes enim peccaverunt, secut scriptum est. Et rursus, ut Scriptura dicit: Non est iustus super terram qui fecerit bonum, et non peccaverit. Et iterum: Nemo mundus a sorde,m nec si unius diei fuerit vita eius.
Solus ergo est Dominus et Salvator noster Iesus Christus qui peccatum non fecit, sed peccatum eum Pater fecit pro nobis, ut in similitudine carnis peccati, de peccato damnaret peccatum. Venit ergo ad ista retia, sed involvi in eis solus ipse non potuit: quinimo diruptis eis et contritis dat Ecclesiae suae fiduciam ut audeat iam cassare laqueos, et transire per retia, et cum omni alacritate dicere: Anima nostra sicut passer erepta est de laqueo venantium; laqueus contritus est, et nos liberati sumus.
Quis autem contrivit laqueos, nisi ille qui solus in eis teneri non potuit? Quamvis et ipse in morte fuerit voluntarie, et non ut nos necessitate peccati. Solus est enim qui fuit inter mortuos liber. Et quia liber inter mortuos fuit, idcirco devicto eo qui habuit mortis imperium, abstraxit captivitatem quae tenebatur in mortem. Et non solum semetipsum resuscitavit a mortuis, sed et eos qui tenebantur in morte, simul excitavit, simulque sedere in coelestibus fecit. Ascendens enim in altum captivam duxit captivitatem, non solum animas educens, sed et corpora eorum resuscitans, sicut testatur Evangelium quod multa corpora sanctorum resuscitata sunt, et apparuerunt multis, et introierunt in sanctam civitatem Dei viventis Hierusalem.
LENT SUNDAY 2
Cycle A: Matthew 17:1-9
Leo the Great, Sermon 51 (3-4.8 (PL 54, 310-311.313
Aperit ergo Dominus coram electis testibus gloriam suam, et communem illam cum caeteris corporis formam tanto splendore clarificat, ut et facies ejus solis fulgori similis, et vestitus candori nivium esset aequalis.
In qua transfiguratione illud quidem principaliter agebatur, ut de cordibus discipulorum crucis scandalum tolleretur; nec conturbaret eorum fidem voluntariae humilitas passionis, quibus revelata esset absconditae excellentia dignitatis.
Sed non minore providentia spes sanctae Ecclesiae fundabatur, ut totum corpus Christi agnosceret quali esset commutatione donandum, et ejus sibi honoris consortium membra promitterent, qui in capite praefulsisset. De quo idem Dominus dixerat, cum de adventus sui majestate loqueretur: Tunc justi fulgebunt sicut sol in regno Patris sui; protestante hoc ipsum beato Paulo apostolo, et dicente: Existimo enim quod non sunt condignae passiones hujus temporis ad futuram gloriam, quae revelabitur in nobis; et iterum: Mortui enim estis, et vita vestra abscondita est cum Christo in Deo. Cum enim Christus apparuerit vita vestra, tunc et vos apparebitis cum ipso in gloria.
Confirmandis vero apostolis et ad omnem scientiam provehendis, alia quoque in illo miraculo accessit instructio. Moses enim et Elias, lex scilicet et prophetae, apparuerunt cum Domino loquentes: ut verissime in illa quinque virorum praesentia compleretur quod dictum est: In duobus vel tribus testibus stat omne verbum.
Quid hoc stabilius, quid firmius verbo, in cujus praedicatione veteris et novi Testamenti concinit tuba, et cum evangelica doctrina, antiquarum protestationum instrumenta concurrunt?
Astipulantur enim sibi invicem utriusque foederis paginae; et quem sub velamine mysteriorum praecedentia signa promiserant, manifestum atque perspicuum praesentis gloriae splendor ostendit: quia, sicut ait beatus Joannes, lex per Mosen data est, gratia autem et veritas per Jesum Christum facta est; in quo et propheticarum promissio impleta est figurarum et legalium ratio praeceptorum, dum et veram docet prophetiam per sui praesentiam, et possibilia facit mandata per gratiam
Confirmetur ergo secundum praedicationem sacratissimi Evangelii omnium fides, et nemo de Christi cruce, per quam mundus redemptus est, erubescat. Nec ideo quisquam aut pati pro justitia timeat, aut de promissorum retributione diffidat, quia per laborem ad requiem, et per mortem transitur ad vitam: cum omnem humilitatis nostrae infirmitatem ille susceperit, in quo si in confessione et in dilectione ipsius permaneamus, et quod vicit vincimus, et quod promisit accipimus.
Quia sive ad facienda mandata, sive ad toleranda adversa, praemissa Patris vox debet semper auribus nostris insonare dicentis: Hic est Filius meus dilectus, in quo mihi bene complacui: ipsum audite.
Cyril of Alexandria, Homily 9, on the Transfiguration (PG 77, 1011-1014)
Ἄνεισιν εἰς τὸ ὄρος, τρεῖς ἀπ᾽ αὐτῶν τοὺς ἐπιλέκτους ἔχων· εἶτα μεταπλάττεται πρὸς ἐξαίρετόν τινα καὶ θεοπρεπῆ λαμπρότητα, ὥστε καὶ τὸν ἱματισμὸν αὐτοῦ τῇ τοῦ φωτὸς προσβολῇ διαλάμψαι δοκεῖν. Εἶτα Μωσῆς καὶ Ἠλίας περιεστηκότες τὸν Ἰησοῦν προσελάλου ἀλλήλοις τὴν ἔξοδον αὐτοῦ, ἣν ἔμελλε πληροῦν ἐν Ἰερουσαλὴμ, τοῦτ᾽ ἔστι, τῆς μετὰ σαρκὸς οἰκονομίας τὸ μυστήριον, καὶ τὸ σωτήριον πάθος, τὸ ἐπὶ τῷ τιμίῳ, φημὶ, σταυρῷ. Καὶ γάρ ἐστιν ἀληθὲς, ὅτι ὁ διὰ Μησέως νόμος, καὶ ὁ τῶν ἁγίων προφητῶν λόγος τὸ Χριστοῦ μυστήριον προανέδειξαν· ὁ μὲν ἐν τύποις καὶ σκιαῖς μονονουχὶ, καθάπερ ἐν πίνακι, καταγράφων αὐτὸ, οἱ δὲ πολυτρόπως προηγορευκότες, ὡς καὶ ὀφθήσεται κατὰ καιροὺς ἐν εἶδει τῷ καθ᾽ ἡμᾶς, καὶ ὅτι τῆς ἁπάντων ἕνεκα σωτηρίας, καὶ ζωῆς, οὐ παραιτήσεται τὸ παθεῖν τὸν ἐπὶ ξύλου θάνατον.
Οὐκοῦν ἡ Μωσέως καὶ Ἠλία παράστασις, καὶ τὸ προσλαλεῖν ἀλλήλοις αὐτοὺς, οἰκονομία τις ἦν εὖ μάλα καταδεικνύουσα δορυφορούμενον ὑπὸ νόμου καὶ προφητῶν, τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν, ὡς καὶ νόμου καὶ προφητῶν δεσπότην προκαταδειχθέντα παρ᾽ αὐτῶν, δι᾽ ὧν ἀλλήλοις συνῳδὰ προεκήρυξαν. Οὐ γὰρ ἀσύμβατα τοῖς διὰ τοῦ νόμου τὰ τῶν προφητῶν. Καὶ τοῦτο, οἶμαι, ἐστὶ, τὸ ἀλλήλοις προσλαλεῖν Μωσέα τὸν ἱερώτατον, καὶ τὸν τῶν προφητῶν πανάριστον· Ἠλίας δὲ οὗτος ἦν..
Καὶ γὰρ φαινόμενοι οὐκ ἐσίγων, ἀλλ᾽ ἐλάλουν τὴν δόξαν, ἣν ἔμελλε πληροῦν ἐν Ἰερουσαλήμ· τοῦτ᾽ ἔστι, καὶ τὸ πάθος, καὶ τὸν σταυρὸν, ἐν τούτοις δὲ καὶ τὴν ἀνάστασιν... Οἰηθεὶς δὲ ἴσως ὁ θεσπέσιος Πέτρος, ὅτι τάχα καὶ ἐνέστηκεν ὁ καιρὸς τῆς βασιλείας τοῦ Θεοῦ, ἀποδέχεται μὲν τὰς ἐν τῷ ὄρει διατριβάς· σκηνὰς τὲ τρεῖς γενέσθαι φησὶν, οὐκ εἰδὼς ὃ λέγει. Οὐ γὰρ ἦν καιρὸς τῆς συντελείας τοῦ αἰῶνος, οὔτε μὴν τὸ παρόντος χρόνου τοῦ λαβεῖν τοὺς ἁγίους τῆς ἐπηγγελμένης αὐτοῖς ἐλπίδος τὴν μέθεξιν. Ὁ γὰρ Παῦλός φησιν, «Ὃς μετασχηματίσει τὸ σῶμα τῆς ταπεινώσεως ἡμῶν, εἰς τὸ γενέσθαι αὐτὸ σύμμορφον τῷ σώματι τῆς δόξης αὐτοῦ,» Χριστοῦ δηλονότι.
Οὔσης οὖν ἐν ἀρχαῖς ἔτι τῆς οἰκονομίας, καὶ οὔ ποτε πεπερασμένης, πῶς ἦν εἰκὸς καταλῆξαι Χριστὸν τῆς εἰς τὸν κόσμον ἀγάπης ἕνεκα ἀποφοιτήσαντα τὸ παθεῖν ἐθέλειν ὑπὲρ αὐτοῦ; Σέσωκε γὰρ τὴν ὑπουράνιον, καὶ αὐτὸν ὑπομείνας τὸν κατὰ σάρκα θάνατον, καὶ διὰ τῆς ἐκ νεκρῶν ἀναστάσεως καταργήσας αὐτόν..
πλὴν πρὸς τῇ παραδόξῳ καὶ ἀποῤῥήτῳ θέᾳ τῆς δόξης Χριστοῦ πέπρακταί τι καὶ ἕτερον χρήσιμόν τε καὶ ἀναγκαῖον, εἰς βεβαίωσιν τῆς ἐπ᾽ αὐτῷ πίστεως, καὶ οὐχὶ μόνοις τοῖς μαθηταῖς, ἀλλὰ γὰρ καὶ ἡμῖν αὐτοῖς. Ἐκ νεφέλης γὰρ ἄνωθεν ἐκ τοῦ Θεοῦ καὶ Πατρὸς κατεδόθη φωνὴ λέγοντος·« Οὕτός ἐστιν ὁ Υἱός μου, ὁ ἀγαπητὸς, ἐν ᾧ εὐδίκησα, αὐτοῦ ἀκούετε.»
Ambrose of Milan, Commentary on Psalm 45, 2(PL 14, 1188-1189)
Denique ipse dominus Iesus ad percipiendam legem solum Moysen, non absque Iesu tamen, in montem uoluit ascendere, in euangelio quoque Petro, Iohanni et Iacobo solis ex omni numero discipulorum resurrectionis suae gloriam reuelauit. ita occultum suum uoluit esse mysterium et ammonebat frequenter, ne cui facile quae uiderant annuntiarent, ne offendiculum quisquam subiret infirmior, qui uim sacramentorum fluctuanti ingenio haurire non posset.
denique ipse Petrus nesciebat quid diceret, qui tria tabernacula domino et seruulis crederet esse facienda. deinde fulgorem gloriae domini transfigurantis se sustinere non potuit, in terram cecidit; ceciderunt et filii tonitrui Iacobus et Iohannes et nubes operuit eos nec potuerunt surgere nisi posteaquam Iesus uenit et tetigit eos et iussit, ut surgerent et formidinem sequestrarent.
introierunt ergo in nubem, ut abdita et occulta cognoscerent, atque ibi audierunt uocem dei dicentis: hic est filius meus dilectus, in quo mihi complacui; ipsum audite. quid est hic est filius meus dilectus᾽? hoc est: noli errare, Simon, ut seruulis dei filium conferendum putes. hic est filius meus; non Moyses filius, non Helias filius, quamuis alter aperuerit mare, alter clauserit caelum. in uerbo enim domini uterque naturam uicit elementi; sed illi ministerium praebuerunt, hic est qui solidauit aquas, caelum siccitate clausit et quando uoluit in imbres resoluit.
ubi testimonium resurrectionis adsciscitur, adstipulentur ministeria seruulorum; ubi gloria domini resurgentis ostenditur, seruulis splendor absconditur. namque ipsos stellarum globos sol exortus obducit et omnia earum lumina mundano sub sole uanescunt. quomodo ergo sub aeterno sole iustitiae atque illo fulgore diuino uideri poterant stellae carnales? ubi ergo sunt illa lumina quae uestris ante oculis quodam miraculo refulgebant? tenebrae sunt uniuersa comparatione lucis aeternae. alii ministeriis suis deo placere festinent; hic solus est uerum lumen et aeternum, in quo pater complacet uel in quo bene placitum est mihi, ut meum si quicquid hic fecit et quicquid ego feci filii opus esse iure credatur. ipsum audite dicentem: ego et pater unum sumus. non dixit: ego et Moyses unum sumus᾽, non dixit sibi et Heliae ullum diuinae gloriae esse consortium. quid tria tabernacula praeparatis? non in terris habet iste tabernaculum, sed in caelo᾽. audierunt apostoli et ceciderunt pauore turbati. uenit dominus et leuaui eos et iussit, ne cui dicerent quod uidissent.
LENT SUNDAY 3
Augustine of Hippo, Treatise 15 on John, 10-12,16-17 (CCL 36, 154-156)
Et uenit mulier. forma ecclesiae, non iam iustificatae, sed iam iustificandae, nam hoc agit sermo. uenit ignara, inuenit eum, et agitur cum illa. uideamus quid, uideamus quare: uenit mulier de samaria haurire aquam pertinet ad imaginem rei, quod ab alienigenis uenit ista mulier, quae typum gerebat ecclesiae; uentura enim erat ecclesia de gentibus, alienigena a genere iudaeorum.
Audiamus ergo in illa nos, et in illa agnoscamus nos, et in illa gratias deo agamus pro nobis. illa enim figura erat, non ueritas; quia et ipsa praemisit figuram, et facta est ueritas. nam credidit in eum, qui de illa figuram nobis praetendebat. uenit ergo haurire aquam. simpliciter uenerat haurire aquam, sicut solent uel uiri uel feminae.
Dicit ei iesus: «da mihi bibere.» discipuli enim eius abierant in ciuitatem, ut cibos emerent. dicit ergo ei mulier illa samaritana: «quomodo tu iudaeus cum sis, bibere a me poscis, quae sum mulier samaritana?» non enim coutuntur iudaei samaritanis.
Videtis alienigenas: omnino uasculis eorum iudaei non utebantur. et quia ferebat se cum mulier uasculum unde aquam hauriret, eo mirata est, quia iudaeus petebat ab ea bibere, quod non solebant facere iudaei. ille autem qui bibere quaerebat, fidem ipsius mulieris sitiebat.
Denique audi quis petat bibere. respondit iesus, et dixit ei: «si scires donum dei, et quis est qui dicit tibi, da mihi bibere, tu forsitan petisses ab eo, et dedisset tibi aquam uiuam.»
Petit bibere, et promittit bibere. eget quasi accepturus, et affluit tamquam satiaturus. si scires, inquit, donum dei. donum dei est spiritus sanctus. sed adhuc mulieri tecte loquitur, et paulatim intrat in cor. fortassis iam docet. quid enim ista hortatione suauius et benignius? si scires donum dei, et scires quis est qui dicit tibi, da mihi bibere, tu forsitan peteres, et daret tibi aquam uiuam... de qua ergo aqua daturus est, nisi de illa de qua dictum est: apud te est fons uitae? nam quomodo sitient qui inebriabuntur ab ubertate domus tuae?
Promittebat ergo saginam quamdam et satietatem spiritus sancti, et illa nondum intellegebat; et non intellegens, quid respondebat? dicit ad eum mulier: domine, da mihi hanc aquam, ut non sitiam, neque ueniam huc haurire. ad laborem indigentia cogebat, et laborem infirmitas recusabat. utinam audiret: uenite ad me, omnes qui laboratis et onerati estis, et ego uos reficiam. hoc enim ei dicebat iesus, ut iam non laboraret; sed illa nondum intellegebat.
Augustine of Hippo, Commentary on Psalm 130, 1-3 (CCL 40, 1198-1200)
Saepe enim admonuimus Caritatem vestram, non quasi unius hominis cantantis vocem accipi debere, sed omnium qui sunt in Christi corpore. Et quia in illius corpore sunt omnes, tamquam unus homo loquitur: et ipse est unus qui et multi sunt. Multi enim sunt in seipsis, unus sunt in illo qui unus est. Ipsum est autem etiam templum Dei, de quo dicit Apostolus: Templum enim Dei sanctum est, quod estis vos; omnes qui credunt in Christum, et sic credunt ut diligant. Hoc est enim credere in Christum, diligere Christum: non quomodo daemones credebant, sed non diligebant; et ideo quamvis crederent, dicebant: Quid nobis et tibi est, Fili Dei? Nos autem sic credamus, ut in ipsum credamus, diligentes eum, et non dicamus: Quid nobis et tibi est? sed dicamus potius: Ad te pertinemus; tu nos redemisti.
Omnes ergo qui sic credunt, tamquam lapides sunt vivi, de quibus templum Dei aedificatur; et tamquam ligna imputribilia, ex quibus arca illa compacta est, quae in diluvio mergi non potuit. Hoc autem templum est, id est ipsi homines, ubi rogatur Deus, et exaudit. Quisquis enim praeter templum Dei oraverit Deum, non exauditur ad illam pacem supernae Ierusalem, etsi exauditur ad quaedam temporalia, quae Deus et Paganis donavit. Nam et ipsi daemones exauditi sunt, ut irent in porcos. Exaudiri ad vitam aeternam aliud est, nec conceditur nisi ei qui in templo Dei orat. Ille autem in templo Dei orat, qui orat in pace Ecclesiae, in unitate corporis Christi; quod corpus Christi constat ex multis credentibus in toto orbe terrarum: et ideo exauditur, qui orat in templo. Ipse enim orat in spiritu et veritate, qui orat in pace Ecclesiae; non in illo templo ubi figura erat.
Secundum figuram enim Dominus exclusit homines de templo, illos qui sua quaerebant, id est, propter vendendum et emendum ibant in templum. Si autem figura erat illud templum, manifestum est quia et corpus Christi, quod est verum templum cuius illa imago erat, habet permixtos ementes et vendentes, id est sua quaerentes, non quae Iesu Christi..
Ergo quia de peccatis suis homines vapulant, ideo Dominus flagellum de resticula fecit, et inde expulit de templo omnes qui sua quaerebant, non quae Iesu Christi.
Huius ergo templi vox est in Psalmo. In hoc templo, ut dixi, rogatur Deus, et exaudit in spiritu et veritate; non in illo corporali. Nam illic umbra erat, in qua demonstraretur quod venturum erat: ideo illud iam cecidit. Cecidit ergo domus orationis nostrae? Absit. Non enim illud templum quod cecidit, hoc potuit dici domus orationis, de qua dictum est: Domus mea domus orationis vocabitur omnibus gentibus. Audistis enim quid dixerit Dominus Iesus Christus: Scriptum est: Domus mea domus orationis vocabitur omnibus gentibus; vos autem fecistis eam speluncam latronum.
Numquid illi qui voluerunt facere domum Dei speluncam latronum, fecerunt ut rueret templum? Sic et illi qui male vivunt in Ecclesia catholica, quantum in ipsis est, domum Dei volunt facere speluncam latronum; nec ideo evertunt templum. Veniet enim tempus, quando de reste peccatorum suorum foras mittantur. Hoc autem templum Dei, hoc corpus Christi, haec congregatio fidelium unam vocem habet, et tamquam unus homo cantat in Psalmo. Eius vocem iam in multis psalmis audivimus; audiamus et in isto. Si volumus, nostra vox est; si volumus, aure audimus cantantem, et nos corde cantamus. Si autem nolumus, erimus in illo templo tamquam ementes, et vendentes, id est, nostra quaerentes: intramus Ecclesiam, non ad ea quae placent oculis Dei.
Paul VI, Apostolic Constitution «Paenitemini» (AAS t. 58, 1966, pp. 179-180)
Christus, qui semper in vita sua coepit ipse facere et docere, antequam munus suum susciperet, quadraginta dies et quadraginta noctes in oratione et ieiunio duxit, atque apostolici operis sui publice initium fecit laeto quidem nuntio «Appropinquavit Regnum Dei», sed statim addidit mandatum: «paenitemini et credite Evangelio». Quae verba totius vitae christianae quasi summa sunt et complexio.
Ad Christi Regnum nobis fas est accedere tantum «metanoia», id est intima totius hominis mutatione, qua ipse cogitare, iudicare vitamque suam componere incipit ea sanctitate et caritate Dei perfulsus, quae in Filio novissime manifestatae sunt et plene nobis impertitae.
Invitatio Filii Dei ad «metánoiam» peragendam, instantius urget, propterea quod non solum ad eam ipse hortatur, sed etiam exemplum paenitentiae praebet. Nam Christus maximum exemplum paenitentibus dedit, eo quod non pro peccato suo, sed pro peccatis aliorum voluit poenas subire.
In Christi conspectu homo positus, nova luce collustratur, atque adeo cum Dei sanctitatem tum peccati malitiam agnoscit; per Christi verbum ei nuntium traditur, quo et ad conversionem ad Deum fit Invitatio et peccatorum venia conceditur, quae dona ipse per Baptismum plene consequitur, qui hominem configurans ad similitudinem Domini Passionis, Mortis et Resurrectionis, exinde totam eiusdem vitam huius mysterii veluti sigillo reddit insignem.
Divini Magistri vestigiis insistens, quisquis christiano nomine censetur, seipsum debet abnegare, suam crucem tollere, eius dolores participare; et ita in eius mortis imaginem transfiguratus, resurrectionis gloriam potest mereri. Praeterea non sibi post haec vivere debet, sed Deo, qui eum dilexit et tradidit semet ipsum pro eo; vivere debet etiam fratribus, ut «adimpleat ea quae desunt passionum Christi in carne sua... pro corpore eius, quod est Ecclesia»
Accedit etiam quod, cum Ecclesia artissimo vinculo cum Christo coniungatur, cuiuslibet fidelis paenitentia ad universam hominum communitatem intima quadam necessitudine pertinet; non solum enim per Baptismum ipse in Ecclesia primarium domum «metànoiae» accipit, sed in Ecclesia etiam idem donum in membris peccantibus restauratur et roboratur per Paenitentiae Sacramentum. «Qui vero ad Sacramentum Paenitentiae accedunt, veniam offensionis Deo illatae ab eius misericordia obtinent, et simul reconciliantur cum Ecclesia, quam peccando vulneraverunt et quae eorum conversioni caritate, exemplo, precibus allaborat». In Ecclesia denique peculiari ratione supernae Christi satisfactionis particeps redditur parvum satisfactionis opus, singulis paenitentibus in Sacramento impositum, cui, ex generali Ecclesiae praescripto, penitius iunguntur cetera quoque opera, quae fidelis facit, patitur, sustinet.
Ita fit, ut munus «mortificationem» Domini semper in corpore et in animo circumferendi in totam hominis baptizati vitam quovis tempore et quavis ratione penetret.
LENT SUNDAY 4
Ambrose of Milan, Letter 80, 1-6 (PL 16, 1271- 1272)
Audisti, frater, lectionem Evangelii, in qua decursum est quod praeteriens Dominus Jesus vidit a generatione caecum. Ergo si Dominus vidit, non eum praeterivit: quare nec nos quidem praeterire debemus, quem praetereundum Dominus non putavit; praesertim cum a generatione caecus fuerit, quod non otiose est positum.
Est enim caecitas, quae plerumque vi aegritudinis aciem obducit oculorum, eademque temporis spatio mitigatur: est caecitas, quae humorum infusione generatur; ea quoque, vitio plerumque sublato, medicinae arte depellitur; ut cognoscas quia quod iste sanatur, qui a generatione sua caecus est, non artis est, sed potestatis. Donavit enim Dominus sanitatem, non medicinam exercuit; eos enim sanavit Dominus Jesus, quos nemo curaret... Quod enim naturae defuit, creatori competit reformare, qui auctor naturae est. Unde addidit: Cum in hoc mundo sum, lux sum hujus mundi; hoc est, omnes possunt videre, qui caeci sunt, si me lumen requirant. Accedite et vos, et illuminamini, ut videre possitis.
Deinde quid sibi vult quod is, qui vitam refundebat imperio, salutem praecepto dabat, dicens mortuo: Exi foras, et egressus est Lazarus de sepulcro; dicens paralytico: Surge, tolle grabatum tuum; et surrexit paralyticus, et coepit grabatum ipse portare, in quo solutus membris omnibus, portabatur: quid, inquam, sibi vult, quod exspuit et fecit lutum, et superunxit oculos caeci, et dixit ei: Vade et lava in Siloam, quod interpretatur missus; et abiit, et lavit, et videre coepit? Quae ista ratio est? Magna, ni fallor; plus enim videt, quem Jesus tangit.
Simul et divinitatem et sanctificationem ejus adverte. Quasi lux tetigit, infudit: quasi sacerdos per figuram baptismatis, mysteria gratiae spiritalis implevit. Exspuit, ut adverteres quia interiora Christi lumen sunt. Et vere videt, qui Christi mundatur internis. Lavat saliva ejus, lavat sermo ejus, sicut habes: Jam vos mundi estis propter sermonem, quem locutus sum vobis.
Quod autem lutum fecit, et superunxit oculos caeci, quid aliud significat, nisi ut intelligeres quia ipse hominem, luto illito, reddidit sanitati, qui de luto hominem figuravit: et quod haec caro luti nostri per baptismatis sacramenta aeternae vitae lumen accipiat? Accede et tu ad Siloam, hoc est, ad cum qui missus est a Patre, sicut habes: Mea doctrina non est mea, sed ejus qui me misit. Diluat te Christus, ut videas. Veni ad baptismum, tempus ipsum adest: veni festinus, ut tu dicas: Abii, et lavi, et videre coepi; ut et tu dicas: Caecus eram, et videre coepi; ut tu dicas, sicut iste refuso lumine ait: Nox praecessit, dies autem appropinquavit.
John Chrysostom, Treatise on Providence, 17:1-8 (PG 52, 516-518)
Τὸν δὲ κοινὸν ἡμῶν Δεσπότην διὰ τὰ ἄλλα πάντα ἀνυμνοῦντες, οὐ διὰ τοῦτο μάλιστα ἀνυμνοῦμεν, δοξάζοντες, ἐκπληττόμενοι διὰ τὸν σταυρὸν, διὰ τὸν θάνατον ἐκεῖνον τὸν ἐπάρατον; Οὐ τοῦτο ἄνω καὶ κάτω σημεῖον ὁ Παῦλος ποιεῖται τῆς ἀγάπης αὐτοῦ τῆς περὶ ἡμᾶς, τὸ ἀποθανεῖν; τὸ ὑπὲρ τοιούτων ἀποθανεῖν; καὶ παρεὶς εἰπεῖν τὸν οὐρανὸν, τὴν γῆν, τὴν θάλατταν, τὰ ἄλλα πάντα, ἅπερ ἐποίησεν ὁ Χριστὸς εἰς χρείαν ἡμῶν καὶ ἀνάπαυσιν, ἄνω καὶ κάτω περιστρέφει τὸν σταυρὸν, λέγων· «Συνέστησε δὲ τὴν ἑαυτοῦ ἀγάπην ὁ Θεὸς εἰς ἡμᾶς, ὅτι, ἔτι ἁμαρτωλῶν ὄντων ἡμῶν, Χριστὸς ὑπὲρ ἡμῶν ἀπέθανε·» καὶ ἐντεῦθεν ἡμῖν χρηστὰς ὑποτείνει τὰς ἐλπίδας, λέγων· «Εἰ γὰρ ἐχθροὶ ὄντες κατηλλάγημεν τῷ Θεῷ διὰ τοῦ θανάτου τοῦ Υἱοῦ αὐτοῦ, πολλῷ μᾶλλον καταλλαγέντες σωθησόμεθα ἐν τῇ ζωῇ αὐτοῦ;» Οὐκ ἐπὶ τούτῳ μάλιστα καὶ αὐτὸς καλλωπίζεται, καὶ μέγα φρονεῖ, καὶ σκιρτᾷ, καὶ πέταται ὑπὸ τῆς ἡδονῆς, Γαλάταις γράφων οὕτως, «Ἐμοὶ δὲ μὴ γένοιτο καυζᾶσθαι, εἰ μὴ ἐν τῷ σταυρῷ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ;»
Αὐτὸς ὁ ταῦτα παθὼν, δόξαν τὸ πρᾶγμα καλεῖ. «Πάτερ γὰρ,» φησὶν, «ἐλήλυθεν ἡ ὥρα, δόξασόν σου τὸν Υἱόν.»
Καὶ ὁ μαθητὴς δὲ ὁ ταῦτα γράψας οὕτως ἔλεγεν· «Οὔπω γὰρ ἦν ἐν αὐτοῖς Πνεῦμα ἁγιον, ὅτι Ἰησοῦς οὐδέπω ἐδοξάσθη, ὅτι Ἰησοῦς οὐδέπω ἐδοξάσθη,» δόξαν καλῶν τὸν σταυρόν. Ὅτε δὲ αὐτοῦ τῆν ἀγάπην παραστῆσαι ἐβουλήθη, καὶ αὐτὸς τί εἶπε; σημεῖα, θαύματα, τεράστιά τινα; Οὐδαμῶς, ἀλλὰ τὸν σταυρὸν εἰς μέσον φέρει, λέγων· «Οὕτως ἠγάπησεν ὁ Θεὸς τὸν κόσμον, ὅτι τὸν Υἱὸν αὐτοῦ τὸν μονογενῆ ἔδωκεν, ἵνα πᾶς ὁ πιστεύων ἐπ᾽ αὐτὸν, μὴ ἀπόληται, ἀλλ᾽ ἔχῃ ζωὴν αἰώνιον.» Καὶ Παῦλος πάλιν· «Ὅς γε τοῦ ἰδίου Υἱοῦ οὐκ ἐφείσατο, ἀλλ᾽ ὑπὲρ ἡμῶν πάντων παρέδωκεεν αὐτὸν, πῶς οὐχὶ καὶ σὺν αὐτῷ τὰ πάντα ἡμῖν χαρίσεται;»
Καὶ εἰς ταπεινοφροσύνην δὲ ὅταν ἐνάγῃ, ἐντεῦθεν κατασκευάζει τὴν παραίνεσιν, οὕτω λέγων... «Τοῦτο γὰρ φρονείσθω ἐν ὑμῖν, ὃ καὶ ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ, ὃς ἐν μορφῇ Θεοῦ ὑπάρχων, οὐχ ἁρπαγμὸν ἡγήσατο τὸ εἶναι ἴσα Θεῷ, ἀλλ᾽ ἑαυτὸν ἐκένωσε, μορφὴν δούλου λαβὼν, ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπου γενόμενος, καὶ ἐν σχήματι εὑρεθεὶς ὡς ἄνθρωπος· ἐταπείνωσεν ἑαυτὸν, γενόμενος ὑπήκοος μέχρι θανάτου, θανάτου δὲ σταυροῦ.»
Καὶ περὶ ἀγάπης δὲ πάλιν συμβουλεύων τοῦτο εἰς μέσον παράγει, «Ἀγαπᾶτε,» λέγων, «ἀλλήλους, καθὼς καὶ ὁ Χριστὸς ἠγάπησεν ἡμᾶς καὶ ἑαυτὸν παρέδωκεν ὑπὲρ ἡμῶν προσφορὰν καὶ θυσίαν τῷ Θεῷ εἰς ὀσμὴν εὐωδίας»..
Καὶ αὐτὸς δὲ δεικνὺς πῶς αὐτῷ τὸ πρᾶγμα περισπούδαστον ἦν, καὶ πῶς σφόδρα ἤρα τοῦ πάθους, τὸν πρῶτον τῶν ἀποστόλων, τὴν κρηπῖδα τὴς Ἐκκλησίας, τὸν κορυφαῖον τοῦ χοροῦ τῶν μαθητῶν, καὶ ταῦτα ἐξ ἀγνοίας εἰπόντα, «Ἵλεώς σοι, Κύριε, οὐ μὴ ἔσται σοι τοῦτο,» ἄκουσον τί ἐκάλεσεν· «Ὕπαγε ὀίσω μου, Σατανᾶ, σκάνδαλόν μου εἶ· τῇ ὑπερβολῇ τῆς ὕβρεώς τε καὶ τῆς ἐπιτιμήσεως τὴν πολλὴν περὶ τὸ πράγμα αὐτοῦ σπουδὴν ἐνδεικνύμενος..
Καὶ τί θαυμάζεις, εἰ ἐν τῷ παρόντι βίῳ οὕτω λαμπρὸς ὁ σταυρὸς ὡς καὶ δόξαν αὐτὸν καλεῖσθαι Χριστὸν, καὶ τὸν Παῦλον ἐπ᾽ αὐτῷ καυχᾶσθαι;
Augustine of Hippo, Commentary on Psalm 138, 5-6 (CCL 40, 1992-1993)
Intellexisti cogitationes meas de longinquo: semitam meam et limitem meum investigasti, et omnes vias meas praevidisti. Quid est, de longinquo? Cum adhuc in peregrinatione sum, antequam ad illam patriam veniam, tu cognovisti cogitationem meam. Attende illum filium minorem; quia ipse etiam factus est corpus Christi, Ecclesia de Gentibus veniens. Ierat quippe in longinquum filius minor. Duos enim filios habebat quidam paterfamilias: maior non longe ierat, sed in agro operabatur, et significat sanctos in Lege facientes opera et praecepta legis.
Genus autem humanum quod deflexerat in idolorum culturam, in longinquo fuerat peregrinatum. Quid tam longe ab eo qui fecit te, quam figmentum quod tibi ipse fecisti? Profectus est ergo filius minor in regionem longinquam, portans secum substantiam suam, et sicut novimus in Evangelio, dissipavit eam vivens prodige cum meretricibus; et famem passus applicuit se cuidam principi regionis illius; et ille eum porcis pascendis praeposuit, de quorum siliquis cupiebat saturari, nec poterat.
Post laborem, et trituram, et tribulationem, et egestatem, venit illi in mentem pater, et voluit redire; et sic ait: Surgam, et ibo ad patrem meum. Surgam, dixit; sederat enim. Eius ergo vocem hic agnosce dicentis: Tu cognovisti sessionem meam et resurrectionem meam. Sedi in egestate, surrexi in desiderio panis tui. Intellexisti cogitationes meas de longinquo. Longe enim eram profectus; sed ubi non est quem deserueram? Intellexisti cogitationes meas de longinquo. Propterea sic dicit Dominus in Evangelio, quia occurrit illi pater venienti. Vere, quia intellexerat cogitationes eius de longinquo. Semitam meam et limitem meum investigasti. Semitam, inquit, meam: quam, nisi malam, quam ille ambulaverat, ut patrem desereret, quasi occultus esse posset ab oculis vindicantis; aut vero in illa egestate contereretur, aut porcos pascere poneretur, nisi pater vellet flagellare longinquum, ut reciperet propinquum?
Ergo tamquam deprehensus fugitivus, sequente se vindicta legitima Dei, vindicantis in affectiones nostras, quacumque ierimus et quocumque progressi fuerimus; tamquam ergo deprehensus fugitivus loquitur: Semitam meam, et limitem meum investigasti. Quid est, semitam meam? Qua profectus sum. Quid est, limitem meum? Quo usque perveni. Semitam meam et limitem meum investigasti. Limes meus ille longinquus non fuit longe ab oculis tuis: multum ieram, et tu ibi eras. Semitam meam et limitem meum investigasti.
Et omnes vias meas praevidisti. Non dixit, vidisti; sed, praevidisti. Antequam eas irem, antequam eas ambularem, praevidisti eas; et permisisti me in labore ire vias meas, ut si nollem laborare, redirem in vias tuas. Quoniam non est dolus in lingua mea. Quare hoc dixit? Quia ecce fateor tibi; ambulavi semitam meam, factus sum longinquus a te; discessi a te, cum quo mihi bene erat, et bono meo male mihi fuit sine te. Nam si mihi bene esset sine te, nollem forsitan redire ad te. Ergo iste confitens peccata sua, dicens corpus Christi iustificatum, non in se, sed in illius gratia, dixit: Non est dolus in lingua mea.
LENT SUNDAY 5
Peter Chrysologus, Sermon 63 (PL 52, 375-377)
Mox nobis Lazarus ab inferis reuersus occurrit adportans uincendae mortis formam, deferens resurrectionis exemplum. Si ergo placet, priusquam ingrediamur pelagos lectionis, priusquam adgrediamur quaestionum fluctus, antequam facti talis altitudinem penetremus, resurrectionis huius tantum contemplemur aspectum, quia in hoc signum uidemus esse signorum, uirtutum cernimus esse uirtutem, mirabilium mirificentiam peruidemus.
Suscitauerat dominus et filiam iairis principis synagogae, sed adhuc funere calente, sed adhuc mediante morte, corpore adhuc praesente, adhuc inter homines homine morante, adhuc uiante spiritu, adhuc anima claustra tartari nesciente, ac ne multis, sic mortuae uitam reddidit, ut uis maneret inferni. Suscitauit et unicum matris, sed sic ut retineret feretrum, ut anticiparet sepulchrum, ut corruptionem suspenderet, ut praeueniret foetorem, ut antea mortuo uitam redderet, quam tota mortuus iura mortis intraret. Circa lazarum uero totum quod geritur singulare est, cuius mors, cuius resurrectio commune nil habet cum praedictis, quem circa et uis tota mortis impleta est, et forma resurrectionis plena resplendet. Audeo et dico totum rapuisse resurrectionis dominicae sacramentum, triduanus ab inferis lazarus si redisset, nam christus redit triduanus ut dominus, lazarus reuocatur quatriduanus ut seruus.
Sed ad probanda quae diximus iam praelibemus aliqua lectionis. Miserunt, inquit, sorores eius ad dominum dicentes: domine, ecce quem amas infirmatur. Sic dicentes affectum pulsant, interpellant amorem, conueniunt caritatem, necessitatem necessitudine gestiunt submonere. Sed christus, cui plus est mortem uincere quam remouere languorem, cuius amare illud est, non ut de lecto alleuet, sed ab inferis ut reducat, dilecto non languoris medicinam, sed resurrectionis gloriam mox parauit.
Denique ut audiuit infirmari lazarum, sicut dicit euangelista, mansit in eodem loco duobus diebus. Videtis quemadmodum dat locum morti, licentiam dat sepulchro, corruptioni posse permittit, negat nil putredini, nil foetori, atque ut tartarus rapiat, trahat, habeat, admittit, atque agit ut humana spes tota pereat, et tota uis mundanae disperationis accedat, quatenus quod facturus est diuinum sit, non humanum.
In tantum autem in loco expectatione mortis residet, ut et mortuum ipse nuntiet, et tunc ad lazarum denuntiet se uenire. Ait enim: lazarus mortuus est, et gaudeo. Hoc est amasse? gaudebat christus, quia maeror mortis uertendus mox erat resurrectionis in gaudium. Et gaudeo propter uos. Quare propter uos? quia in morte et resurrectione lazari figura tota mortis et resurrectionis dominicae pingebatur, et quod erat secuturum mox in domino, iam praecedebat in seruo... Necesse ergo erat et mors lazari, ut cum lazaro et discipulorum fides consurgeret consepulta.
Cyril of Alexandria, Commentary on Numbers 2 (PG 69, 619-623)
Ἀπαρχὴ δὲ Χριστὸς τοῦ δευτέρου φυράματος, ὃς καὶ διέδρα τὴν ἀρὰν, δι᾽ αὐτὸν δηλονότι τὸν ὑπὲρ ἡμῶν γενόμενον κατάραν. Καὶ τὸ τῆς φθορᾶς παρελαύνει κράτος, δι᾽ αὐτὸν δὴ πάλιν «τὸν ἐλεύθερον ἐν νεκροῖς.» Ἀνεβίω μὲν γὰρ πατήσας τὸν θάνατον. Μονονουχὶ δὲ καὶ ἀνάθημα λαμπρὸν καὶ δωροφορία, καὶ οἷα τις ἀνθρωπότητος ἀπαρχὴ, κεκαινουργημένος εἰς ἀφθαρσίαν ἀνέβη πρὸς τὸν Πατέρα... «Ἀνῆλθε γὰρ οὐκ εἰς χειροποίητά ποθεν, οὔτε μὴν εἰς τὰ ἀντίτυπα τῶν ἀληθινῶν, ἀλλ᾽ εἰς αὐτὸν τὸν οὐρανὸν νῦν ἐμφαινισθῆναι τῷ προσώπῳ τοῦ Θεοῦ ὑπὲρ ἡμῶν,» κατὰ τὸ γεγραμμένον.
Ὅτι δὲ, καὶ ἄρτος ἐστὶ ζωοποιὸς ὁ ἐξ οὐρανοῦ καὶ ἄνωθεν, ἀπαλλάττει τε πρὸς τούτῳ καὶ ἁμαρτιῶν, καὶ ἀγνοημάτων ἐλευθεροῖ τοὺς ἐπὶ τῆς γῆς, εἰς ὀσμὴν εὐωδίας ἑαυτὸν ὑπὲρ αὐτῶν ἀνατιθεὶς τῷ Θεῷ καὶ Πατρὶ, συνήσεις εὖ μάλα τοῖς τῆς διανοίας ὄμμασιν ὡς μόσχον ὁλοκαυτούμενον καθορῶν σφαζόμενον, καὶ ὡς χίμαρον ὑπὲρ τῶν τοῦ λαοῦ ἀγνοημάτων..
Οὐκοῦν ὡς ἐν ἄρτῳ νοοῖτο Χριστὸς ὡς ζωὴ, καὶ ζωοποιός· ὡς ἐν μόσχῳ πάλιν ὁλοκαυτούμενος καὶ εἰς ὀσμὴν εὐωδίας ἑαυτὸν ἀνατιθεὶς τῷ Θεῷ καὶ Πατρί· καὶ ὡς ἐν εἴδει χιμάρου γεγνονὼς δι᾽ ἡμᾶς ἁμαρτία, καὶ ὑπὲρ ἁμαρτιῶν σφαζόμενος. Δράγμα δὲ αὖ, καθ᾽ ἕτερον νοοῖτο τρόπον. Τίς δὲ καὶ οὗτός ἐστιν, ὡς ἔνι, λελέξεται.
Ἀστάχυσι μὲν τοῖς ἐν αγρῷ παρεικάσειέ τις ἂν τὸ ἀνθρώπινον γένος, τὸ οἱονεί πως ἀνίσχον ἐκ τῆς γῆς, καὶ τὴν ἑαυτῷ πρέπουσαν περιμένον ἐκπλήρωσιν, καὶ χρόνῳ κειρόμενον ἀμῶντος θανάτου. Οὕτω καὶ αὐτὸς ὁ Χριστὸς τοῖς ἁγίοις ἔφασκε μαθηταῖς· «Οὐχ ὑμεῖς λέγετε, ὅτι ἔτι τετράμηνόν ἐστι, καὶ ὁ θερισμὸς ἔρχεται; Ἰδοὺ λέγω ὑμῖν· ἐπάρατε τοὺς ὀφθαλμοὺς, καὶ θεάσασθε τὰς χώρας ὅτι λευκαί εἰσι πρὸς θερισμὸν ἤδη. Καὶ ὁ θερίζων, μισθὸν λαμβάνει, καὶ συνάγει καρπὸν εἰς ζωὴν αἰώνιον.»
Οὐκοῦν, ὡς ἔφην ἀρτίως, ληΐοις τοῖς ἐν ἀγρῷ παρεικαστέον εὖ μάλα τοὺς ἐπὶ τῆς γῆς. Γέγονε δὲ καθ᾽ ἡμᾶς ὁ Χριστὸς, ἀστάχυος δίκην ἀραφὺς ἐκ τῆς ἁγίας Παρθένου. Ἐπεί τοι καὶ σίτου κόκκον καὶ αὐτὸν ἡμῖν ὠνόμαζε, λέγων· «Ἀμὴν, ἀμὴν λέγω ὑμῖν· ἐὰν μὴ ὁ κόκκος τοῦ σίτου πεσὼν εἰς τὴν γῆν ἀποθάνῃ, αὐτὸς μόνος μένει· ἐὰν δὲ ἀποθάνῃ, πολὺν καρπὸν φέρει.» Ἀνάθημα δὲ ὥσπερ ὑπὲρ ἡμῶν γέγονε τῷ Πατρὶ, καὶ ἐν τάξει δράματος, ὡς γῆς ἀπαρχὴ, δι᾽ ὧν ἐκτέτοκε, μαρτυρομένης εἰς εὐκαρπίαν. Ἄσταχύς γε μὴν νοούμενος εἷς, καθὰ καὶ ἡμεῖς αὐτοὶ, οὐκ ἄσταχυς εἷς, ἀλλ᾽ ὡς δράγμα προσάγεται, τουτέστιν, ἐκ πολλῶν ἀσταχύων, δέσμη μία.
Καί τι τὸ χρῆμά ἐστιν ἀνγκαῖον εἰς ὄνησιν καὶ μυστηρίου τύπον ἀποπληροῦν. Εἷς μὲν γάρ ἐστιν Ἰησοῦς ὁ Χριστὸς, πλὴν ὡς ἐν εἴδει δράγματος πολλοστὸς νοεῖται, καὶ ἔστι, διὰ τὸ πάντας ἔχειν ἐν ἑαυτῷ τοὺς πιστεύοντας, καθ᾽ ἕνωσιν δὲ δηλονότι τὴν πνευματικήν. Ἐπεὶ τίνα τρόπον ὁ μακάριος γράφει Παῦλος· «Ὡς συνεγηγέρμεθά τε αὐτῷ καὶ συνακαθίσαμεν ἐν τοῖς ἐπουρανόις.» Ἐπειδὴ δέ ἐστι καθ᾽ ἡμᾶς, σύσσωμοι γεγόναμεν αὐτῷ, καὶ «τὴν πρὸς αὐτὸν ἑνότητα διὰ τοῦ σώματος» πεπλουτήκαμεν. Ταύτῃτοί φαμεν, ὅτι πάντες ἐσμὲν ἐν αὐτῷ. Καὶ γοῦν αὐτός πού φησι πρὸς τὸν ἐν οὐρανοῖς Πατέρα καὶ Θεόν· «Θέλω, ὥσπερ ἐγὼ καὶ σὺ ἓν ἐσμὲν, οὕτω καὶ αὐτοὶ ἐν ἡμῖν.»
Ambrose of Milan, Letter 68 11-20 (PL 16, 1088-1090)
Oblata erat a scribis et pharisaeis domino Iesu adulterii rea et hac oblata fraude, ut si eam absolveret, legem solvere videretur, sin vero damnaret, propositum sui mutaret adventus, quia peccata omnium remissurus advenit...
Offerentes ergo eam dixerunt: Hanc mulierem invenimus publice moechantem. Scriptum est enim in lege Moysi omnem moecham lapidari. Tu vero quid dicis de ea?
Quae cum dicerent, Iesus inclinato capite digito scribebat in terra. Et cum exspectarent ut audirent eum, erigens caput dixit: Qui sine peccato est prior lapidet eam. Quid tam divinum quam ista sententia, ut is peccata puniat qui exsors ipse peccati sit? Quomodo enim feras alieni ultorem et proprii criminis defensorem? Nonne se magis ipse condemnat, qui in alio damnat quod ipse committit?
Hoc autem dixit et scribebat in terra. Quid? Utique dicens: Festucam quae in oculo est fratris tui vides, trabem autem quae in oculo tuo est non vides... Scribebat autem in terra digito quo legem scripserat. Peccatores in terra scribuntur, iusti in caelo, sicut habes dictum ad discipulos: Gaudete, quia nomina vestra scripta sunt in caelo...
Audientes autem hoc verbum exierunt foras unus post unum, incipientes a senioribus, et sedebant cogitantes de se, et remansit solus Iesus et mulier in medio stans. Bene ait quod exierunt foras qui uolebant esse cum Christo. Foris littera est, intus mysteria. Sequebantur enim divinarum lectionum quaedam velut arborum folia, non fructum, qui vivebant in umbra legis et solem iustitiae videre non poterant.
Denique discedentibus illis remansit solus Iesus et mulier in medio stans. Donaturus peccatum solus remanet Iesus, sicut ipse ait: Ecce venit hora et iam venit, ut dispergamini unusquisque in sua et me solum relinquatis. Non enim legatus neque nuntius sed ipse dominus salvum fecit populum suum. Solus remanet, quia non potest hoc cuiquam hominum cum Christo esse commune, ut peccata condonet. Solius hoc munus est Christi, qui tulit peccatum mundi. Meruit et mulier absolvi, quae recedentibus Iudaeis remansit sola cum Christo.
Elevans autem caput Iesus dixit mulieri: Ubi sunt qui te accusabant? Nemo te lapidavit? Et illa respondit: Nemo, domine. Et ait ad illam Iesus: Nec ego te damnabo; vade et amodo vide ne pecces. Vide, lector, divina mysteria et clementiam Christi. Cum accusatur mulier, caput Christus inclinat, elevat autem, ubi defecit accusator; ita nullum damnari vult, absolvi omnes... Quid est ergo vade et amodo vide ne pecces? Hoc est: Ex quo te Christus redemit, corrigat gratia quam poena non emendaret, sed plecteret.
LENT SUNDAY 6: PALM SUNDAY
Andrew of Crete, Sermon 9, for Palm Sunday (PG 97, 990-994)
Ἀλλά μοι δεῦρο, συναναβάντες ἐπὶ τὸ ὄρος τῶν ἐλαιῶν, Χριστῷ συναντήσωμεν ἐκ Βηθανίας ἐπανιόντι σήμερον, καὶ πρὸς τὸ σεπτὸν ἐκεῖνο καὶ μακάριον ἐθελουσίως χωροῦντι πάθος, ἵνα πέρας ἐπιθῇ τῷ μυστηρίῳ τῆς ἡμῶν σωτηρίας.
Ἔρχεται τοίνυν τὴν ἐπὶ τὴν Ἰερουσαλὴμ πορείαν στελλόμενος ἐθελοντὶ. ὁ δι᾽ ἡμᾶς κατελθὼν ἄνωθεν, ἵνα ἡμᾶς ἑαυτῷ συνυψώσῃ κάτω κειμένους, ὡς ἡ ἐκφαντορία, «ὑπεράνω πάσης ἀρχῆς, καὶ ἐξουσίας, καὶ δυνάμεως, καὶ παντὸς ὀνόματος ὀνομαζομένου.»
Ἔρχεται δὲ, οὐ φανητιῶν οὐδὲ κομπάζων· «Οὐκ ἐρίσει,» φησὶν, «οὐδὲ κραυγάσει, οὐδὲ ἀκούσει τις τὴν φωνὴν αὐτοῦ·» ἀλλὰ πρᾶος καὶ ταπεινὸς εὐτελῆ τὴν εἴσοδον ἐνδεικνύμενος..
Ἄγε δὴ καὶ πρὸς τὸ παθεῖν ἐπειγομέῳ συντρέχωμεν, καὶ τοὺς ἀπηντηκότας μιμώμεθα, μὴ κλάδους ἐλαίας ἢ ἔπιπλα, μὴ βαΐα καταστρωνόντες αὐτοῦ τῇ ὁδῷ, ἀλλ᾽ ἡμᾶς αὐτοὺς ὑποστρωνόντες ὡς ἐφικὸν, ψυχῆς ταπεινότητι καὶ γνώμης ὀρθότητι, ἵν᾽ ἤκοντα τὸν Λόγον δεξώμεθα, καὶ χωρηθῇ Θεὸς ἐν ἡμῖν ὁ μηδαμοῦ χωρούμενος.
Χαίρει γὰρ οὕτω πρᾶος ἡμῖν γενόμενος, ὁ πρᾶος καὶ «ἐπιβεβηκὼς ἐπὶ δυσμῶν» τῆς ἡμετέρας ἐσχατιᾶς, ἥκειν τε καὶ ὁμιλεῖν, καὶ πρὸς ἑαυτὸν ἀνάγειν ἢ ἐπανάγειν, τῷ λόγῳ τῆς συμφυΐας.
Ὃς εἰ καὶ τῇ ἀπαρχῇ τοῦ ἡμετέρου φυράματος «ἐπιβεβηκὼς ἐπὶ τὸν οὐρανὸν τοῦ οὐρανοῦ κατ᾽ ἀνατολὰς» λέγεται, τῆς οἰκείας, οἶμαι, δόξης καὶ θεότητος· ἀλλ᾽ οὐκ ἀνήσει φιλάνθρωπος ὢν, πρὶν ἀπὸ δόξης εἰς δόξαν τὴν ἀνθρώπου φύσιν χαμόθεν ἄρας ἑαυτῷ συναποδείξῃ μετάρσιον.
Οὕτως ὑποστρωτέον ἡμᾶς ἑαυτοὺς τῷ Χριστῷ, μὴ χιτῶνας ἢ κλάδους ἀψύχους, καὶ φυτῶν ὄρπηκας, ὕλην μαραινομένην, καὶ εἰς ὥρας ὀλίγας τὸ τερπνὸν τῆς ὄψεως ἔχουσαν· ἀλλ᾽ αὐτοῦ τὴν χάριν, ἢ ὅλον αὐτὸν ἐνδυσάμενοι· «Ὅσοι γὰρ εἰς Χριστὸν βεβαπτίσμεθα Χριστὸν ἐνεδύσασθε,» χιτώνων δίκην ἑαυτοῦς ὑφαπλώσωμεν.
Ὡς δὲ φοινικοὶ τὴν ἁμαρτίαν πρότερον, τῇ ῥύψει δὲ τοῦ σωτηρίου βαπτίσματος ὕσερον εἰς ἐρίου λευκότητα φθάσαντες, μὴ τὰ ἐκ φοινίκων βαΐα, τὰ δὲ τῆς νίκης βραβεῖα τῷ νικητῇ τοῦ θανάτου προσάγωμεν.
Εἴπωμεν καὶ ἡμεῖς σήμερον μετὰ τῶν παίδων τὴν ἱερὰν ἐκείνην φωνὴν, τοῦς νοητοὺς τῆς ψυχῆς ἐπισείοντες κλάδους· «Εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος ἐν ὀνόματι Κυρίου, Βασιλεὺς τοῦ Ἰσραήλ.»
Cyril of Alexandria, Commentary on Isaiah, 4:2 (PG 70, 967-970)
«Ἰδοὺ δὴ βασιλεὺς δίκαιος βασιλεύει, καὶ ἄρχοντες μετὰ κρίσεως ἄρξουσιν.» Ἦν μὲν γὰρ ἀεὶ βασιλεὺς τῶν ὅλων ὁ μονογενὴς τοῦ Θεοῦ Λόγος ὁμοῦ τῷ Θεῷ καὶ Πατρὶ, καὶ πᾶσαν ἔχων ὑπὸ πόδας τὴν κτίσιν ὁρατὴν καὶ ἀόρατον, ἀποσκιρτήσαντα δὲ τῆς ὑπ' αὐτῷ βασιλείας τὸν ἄνθρωπον τὸν ἐπὶ τῆς γῆς, καὶ τῶν αὐτοῦ σκήπτρων ὀλιγωρήσαντα, διά τοι τὸ ὑπὸ χεῖρα γενέσθαι διαβολικὴν, καὶ τοῖς τῆς ἁμαρτίας ἐνεσχεθῆναι βρόχοις, πάλιν ὑπήγαγε τοῖς ἑαυτοῦ ζυγοῖς ὁ δικαιοσύνης ἁπάσης καὶ βραβευτὴς καὶ δοτήρ. Εἰσὶ γὰρ αὐτοῦ πᾶσαι αἱ ὁδοὶ εὐθεῖαι.
Ὁδοὺς δὲ εἶναί φαμεν τοῦ Χριστοῦ τὰ θεῖά τε καὶ εὐαγγελικὰ θεσπίσματα, δι' ὧν εἰς πᾶσαν ἰόντες ἀρετὴν, καὶ τοῖς τῆς εὐσεβείας αὐχήμασιν ἑαυτῶν σεμνύνοντες τὰς κεφαλὰς, εἰς τὸ τῆς ἄνω κλήσεως βραβεῖον ἐρχόμεθα. Εὐθεῖαί γε μὴν αἱ ὁδοί· σκολιὸν γὰρ οὐδὲν ἐν αὐταῖς ἢ διεστραμμένον, ἀλλ' οἷον ὀρθοὶ καὶ εὐήλατοι. Γέγραπται γὰρ, ὅτι «Ὁδὸς εὐσεβῶν εὐθεία ἐγένετο, καὶ παρεσκευασμένη ἡ ὁδὸς τῶν εὐσεβῶν.» Τραχεῖα μὲν γάρ πως ἡ τοῦ νόμου τρίβος διὰ πολλῶν ἰοῦσα τύπων, καὶ δυσχερείας οὐ φορητῆς, ψιλὴ δὲ ἡ διὰ τῶν εὐαγγελικῶν θεσπισμάτων, καὶ οὐδὲν ἔχουσα παντελῶς τὸ ἄναντες ἢ τραχύ.
Εὐθεῖαι δὴ οὖν αἱ ὁδοὶ τοῦ Χριστοῦ, καὶ αὐτὸς ᾠκοδόμησε τὴν ἁγίαν πόλιν, τοῦτ' ἔστι, τὴν Ἐκκλησίαν, ἐν ᾗ καὶ αὐτὸς αὐλίζεται· κατοικεῖ γὰρ ἐν ἁγίοις, καὶ ναοὶ γεγόναμεν Θεοῦ ζῶντος, Χριστὸν ἔχοντες ἐν ἑαυτοῖς διὰ μετοχῆς τοῦ ἁγίου Πνεύματος. Τεθεμελίωκε τοίνυν τὴν Ἐκκλησίαν αὐτὸς ὢν ὁ θεμέλιος, ἐφ' ᾧ καὶ ἡμεῖς ἐποικοδομούμεθα, ὡς λίθοι πολυτελεῖς καὶ τίμιοι εἰς ναὸν ἅγιον, εἰς κατοικητήριον τοῦ Θεοῦ ἐν πνεύματι.
Ἀκλόνητος δὲ παντελῶς ἡ Ἐκκλησία, Χριστὸν ἔχουσα τὸν θεμέλιον, καὶ ἀκατάσειστον ὑποβάθραν· «Ἰδοὺ γὰρ τίθημι, φησὶ, τὰ θεμέλια Σιὼν, λίθον ἐκλεκτὸν, ἀκρογωνιαῖον, ἔντιμον, καὶ ὁ πιστεύων εἰς αὐτὸν, οὐ μὴ καταισχυνθῇ.» Αὐτὸς οὖν ὁ θεμελιώσας τὴν Ἐκκλησίαν, ἐπέστρεψε καὶ τὴν αἰχμαλωσίαν τοῦ λαοῦ αὐτοῦ. Τυραννουμένους γὰρ ἡμᾶς τοὺς ἐπὶ τῆς γῆς ὑπό τε τοῦ Σατανᾶ καὶ τῆς ἁμαρτίας, σέσωκέ τε καὶ ἐξείλετο, καὶ τοῖς ἰδίοις ὑπήγαγε ζυγοῖς· πλὴν οὐ μετὰ λύτρων, οὐδὲ μετὰ δώρων· ὡς γὰρ ὁ αὐτοῦ μαθητὴς, «Οὐ φθαρτοῖς ἀργυρίῳ ἢ χρυσίῳ ἐλυτρώθημεν ἐκ τῆς ματαίας ἡμῶν ἀναστροφῆς πατροπαραδότου, ἀλλὰ τιμίῳ αἵματι ὡς ἀμνοῦ ἀμώμου, καὶ ἀσπίλου Χριστοῦ.» Δέδωκε γὰρ ὑπὲρ ἡμῶν τὸ ἴδιον αἷμα, καὶ οὐκ ἐσμὲν ἑαυτῶν, ἀλλὰ τοῦ πριαμένου καὶ σώσαντος.
Ταύτῃτοι, καὶ μάλα εἰκότως, οἱ τῆς ὀρθῆς πίστεως τὸν εὐγενῆ κανόνα παρατρέχοντες διὰ τῆς τῶν ἁγίων κατηγοροῦνται φωνῆς, ὡς τὸν ἀγοράσαντα αὐτοὺς Δεσπότην ἀρνούμενοι.
Augustine of Hippo, Treatise 37 on John, 9-10 (CCL 36, 336-338)
Nondum uenerat hora eius, non qua cogeretur mori, sed qua dignaretur occidi. nouerat enim ipse quando deberet mori; intendit omnia quae praedicta sunt de illo, et exspectabat finiri omnia quae praedicta sunt ante eius passionem futura; ut cum impleta essent, tunc ueniret et passio, dispositionis ordine, non fatali necessitate.
Denique audite, ut probetis: inter cetera quae de illo prophetata sunt, scriptum est etiam: dederunt in escam meam fel, et in siti mea potauerunt me aceto. quomodo facta sint, in euangelio nouimus. prius dederunt fel; accepit, gustauit, et despuit; postea in cruce pendens, ut omnia praedicta complerentur, ait: sitio; acceperunt spongiam aceto plenam, in arundine ligauerunt, et admouerunt pendenti; accepit ille et ait: perfectum est. quid est: perfectum est? impleta sunt omnia quae ante passionem meam fuerant prophetata; ergo adhuc quid hic facio? denique posteaquam dixit: perfectum est, inclinato capite tradidit spiritum.
Numquid illi latrones iuxta confixi, quando uoluerunt, exspirauerunt? tenebantur uinculis carnis, quia non erant creatores carnis; clauis confixi diu cruciabantur, quia infirmitati non dominabantur. dominus autem quando uoluit, carnem in utero uirginali accepit; quando uoluit, ad homines processit; quamdiu uoluit, inter homines uixit; quando uoluit, a carne discessit; hoc est potestatis, non necessitatis. hanc ergo horam ille exspectabat, non fatalem, sed opportunam et uoluntariam, ut prius omnia complerentur, quae ante passionem ipsius compleri oportebat. nam quomodo sub fati necessitate positus erat, qui alio loco dixit: potestatem habeo ponendi animam meam, et potestatem habeo iterum sumendi eam; nemo tollit eam a me, sed ego ipse pono eam a me, et iterum sumo eam? ostendit hanc potestatem, quando eum iudaei quaerebant. quem quaeritis, inquit? et illi: iesum. et ille: ego sum. qua uoce audita, redierunt retro et ceciderunt.
Dicit aliquis: si haec in illo potestas erat, quare, cum iudaei insultarent pendenti et dicerent: si filius dei est, descendat de cruce, non descendit, ut eis suam potestatem descendendo monstraret? quia patientiam docebat, ideo potentiam differebat. si enim quasi commotus ad eorum uerba descenderet, uictus conuiciorum dolore putaretur. prorsus non descendit, fixus permansit, quando uellet abscessurus.
Nam quid ei magnum fuit de cruce descendere, qui potuit de sepulcro resurgere? intellegamus ergo nos quibus hoc ministratum est, potentiam domini nostri iesu christi occultam tunc, manifestam futuram in iudicio, de quo dictum est: deus manifestus ueniet, deus noster et non silebit. quid est: manifestus ueniet? quia uenit occultus, ueniet manifestus deus noster, hoc est christus. et non silebit; quid est: non silebit? quia primo siluit. ubi siluit? quando iudicatus est, ut etiam hoc impleretur, quod et propheta praedixerat: sicut ouis ad immolandum ductus est, et sicut agnus coram tondente se sine uoce sic non aperuit os suum. si ergo pati nollet, non pateretur; si non pateretur, sanguis ille non funderetur; si sanguis ille non funderetur, mundus non redimeretur. agamus itaque gratias et potestati diuinitatis, et miserationi infirmitatis eius.
GOOD FRIDAY
Cycle A: Matthew 27:1-2,11-56
Cycle B: Mark 15:1-41
Cycle C: Luke 23:1-49
Even Years:
Saint Cyril of Alexandria, Comentary on the Gospel of John (Lib 12: PG 74, 667-670)
«Ὅτε οὖν ἔλαβε τὸ ὄξος ὁ Ἰησοῦς, εἶπε Τετέλεσται· καὶ κλίνας τὴν κεφαλὴν παρέδωκε τὸ πνεῦμα»..
τοιγάρτοι δικαίως τὸ τετελέσθαι φησὶν, ἀλλ' ὥρας ἤδη καλούσης τῆς εἰς τὸ καὶ αὐτοῖς ἐθέλειν τοῖς ἐν ᾅδου διακηρύξαι πνεύμασιν. ἐπεδήμησε γὰρ, ἵνα καὶ νεκρῶν καὶ ζώντων κυριεύσῃ, καὶ αὐτὸν ὑπὲρ ἡμῶν εἰσέβη τὸν θάνατον, καὶ τὸ κοινὸν δὴ τοῦτο τῆς ἡμέτερας φύσεως ὑπομένει πάθος, δῆλον δὲ ὅτι κατὰ τὴν σάρκα, καίτοι ζωὴ κατὰ φύσιν ὑπάρχων ὡς Θεὸς, ἵνα σκυλεύσας τὸν ᾅδην κατορθώσῃ τῇ ἀνθρωπείᾳ φύσει τὴν εἰς ζωὴν ἀναδρομὴν, «ἀπαρχὴ τῶν κεκοιμημένων, καὶ πρωτότοκος ἐκ νεκρῶν» ἀναδεδειγμένος, κατὰ τὰς γραφάς.
ἔκλινε τοίνυν τὴν κεφαλήν· ὡς γὰρ ἐξ ἔθους καὶ τούτου τοῖς τεθνεῶσι συμβαίνοντος, διὰ τὸ παρεῖσθαι λοιπὸν τοὺς τῆς σαρκὸς τόνους, ἀποφοιτήσαντος ἤδη τοῦ συνέχοντος αὐτὴν καὶ συντείνοντος πνεύματος, ἤτοι τῆς ψυχῆς, κατεχρήσατο ταῖς λέξεσιν ὁ Εὐαγγελιστής. καὶ μὴν καὶ τὸ φάναι δὴ πάλιν ὅτι παρέδωκε τὸ πνεῦμα τῆς καθ' ἡμᾶς συνηθείας οὐκ ἀποκείσεται· οὕτω γὰρ οἱ πολλοὶ τό Ἀπέσβη καὶ τέθνηκε λέγουσιν.
εἰκὸς δὲ δὴ πάλιν οἰκονομικῶς τε καὶ ἀναγκαίως, οὐχ ἁπλῶς ὅτι τέθνηκεν εἰπεῖν τὸν ἅγιον Εὐαγγελιστὴν, ἀλλ' ὅτι παρέδωκε τὸ πνεῦμα, εἰς χεῖρας δηλονότι τοῦ Θεοῦ καὶ Πατρὸς, κατὰ τὸ εἰρημένον ὡς παρ' αὐτοῦ «Πάτερ, εἰς χεῖράς σου παρατίθημι τὸ πνεῦμά μου,» καὶ ἡμῖν δὲ αὐτοῖς ἀγαθῆς ἐλπίδος ἀρχὴν καὶ θεμέλιον ἡ τοῦ λόγου κατεβάλετο δύναμις.
δεῖν γὰρ οἶμαι διακεῖσθαι, καὶ μάλα εἰκότως, ὅτι τῶν ἀπὸ γῆς σωμάτων αἱ τῶν ἁγίων ἀποδημοῦσαι ψυχαὶ, καθάπερ εἰς χεῖρας φιλοστοργοτάτου Πατρὸς, τῇ τοῦ Θεοῦ χρηστότητι καὶ φιλανθρωπίᾳ μονονουχὶ παρατίθενται καὶ οὐ, καθάπερ τινὲς τῶν ἀπίστων ὑπειλήφασι, τὰς ἐπιτυμβίους περιμένουσαι χοὰς ἐμφιλοχωροῦσι τοῖς μνήμασιν, ἀλλ' οὐδὲ καθάπερ αἱ τῶν φιλαμαρτημόνων εἰς τὸν τῆς ἀμέτρου κολάσεως κατακομίζονται τόπον, τουτέστιν, εἰς ᾅδου· τρέχουσι δὲ μᾶλλον εἰς χεῖρας τοῦ πάντων Πατρὸς, καὶ ταύτην ἡμῖν ἐγκαινίσαντος τὴν ὁδὸν τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Χριστοῦ·
παρέδωκε γὰρ εἰς χεῖρας τοῦ ἰδίου γεννήτορος τὴν ψυχὴν, ἵνα καὶ ἡμεῖς, ἀρχὴν λαβόντες ὡς ἐν ἐκείνῃ καὶ δι' ἐκείνης, λαμπρὰς ἔχωμεν τὰς ἐλπίδας, ἀραρότως διακείμενοι καὶ πεπιστευκότες, ὅτι τὸν τῆς σαρκὸς ὑπομείναντες θάνατον ἐν χερσὶν ἐσόμεθα Θεοῦ, καὶ πολὺ δὴ λίαν ἐν ἀμείνοσιν ἤπερ ἦμεν μετὰ σαρκός. διὸ καὶ ὁ σοφὸς ἡμῖν ἐπιστέλλει Παῦλος ὅτι κρεῖττον τὸ ἀναλῦσαι καὶ σὺν Χριστῷ εἶναι.
Odd Years:
Cyril of Alexandria, Commentary on John Book 12 (PG 74, 650-654)
«Παρέλαβον οὖν τὸν Ἰησοῦν, καὶ βαστάζων ἑαυτῷ τὸν σταυρὸν ἐξῆλθεν εἰς τὸ λεγόμενον κρανίου τόπον, ὃ λέγεται Ἑβραϊστὶ Γολγοθᾶ, ὅπου αὐτὸν ἐσταύρωσαν, καὶ μετ' αὐτοῦ ἄλλους δύο ἐντεῦθεν καὶ ἐντεῦθεν, μέσον δὲ τὸν Ἰησοῦν.»
Ἀπάγουσι μὲν ὡς τεθνηξόμενον ἤδη τὸν τῆς ζωῆς ἀρχηγὸν, ἐπράττετο δὲ καὶ τοῦτο ὑπὲρ ἡμῶν, δυνάμει τῇ θείᾳ καὶ τέχνῃ τῇ ὑπὲρ νοῦν εἰς ἀδόκητόν τινα καὶ ἀντίστροφον θέσιν ἐκτελευτῶντος τοῦ πάθους· παγὶς γὰρ ὥσπερ τῷ τοῦ θανάτου κράτει, τὸ Χριστοῦ πάθος ἐσκευάζετο, καὶ ἀνανεώσεως ἀρχὴ τῆς εἰς ἀφθαρσίαν καὶ καινότητα ζωῆς ὁ τοῦ Κυρίου θάνατος ἦν.
τὸ δὲ ἐφ' ᾧπερ ἔμελλε σταυροῦσθαι ξύλον ἐπωμάδιον ἔχων πρόεισι λοιπὸν κατακεκριμένος ἤδη καὶ τὴν ἐφ' αἵματι ψῆφον ἐπ' οὐδενὶ παντελῶς ὑπομείνας κακῷ, καὶ τοῦτο δι' ἡμᾶς. τὰς γὰρ τοῖς ἡμαρτηκόσιν ἐπηρτημένας εὐλόγως ἐκ τοῦ νόμου δίκας εἰς ἑαυτὸν ἐκομίζετο. γέγονε γὰρ «ὑπὲρ ἡμῶν κατάρα,» κατὰ τὸ γεγραμμένον, «ἐπικατάρατος» γάρ φησι, «πᾶς ὁ κρεμάμενος ἐπὶ ξύλου.» ἐπάρατοι δὲ πάντες ἡμεῖς, τὸν θεῖον ἀποπληροῦν οὐκ ἀνεχόμενοι νόμον, «πολλὰ γὰρ πταίομεν ἅπαντες»... οὐκοῦν ἐπάρατος δι' ἡμᾶς ὁ μὴ εἰδὼς ἁμαρτίαν, ἵν' ἡμᾶς ἀπολύσῃ τῆς ἀρχαίας ἀρᾶς. ἐξήρκει γὰρ τοῦτο παθὼν ὑπὲρ πάντων ὁ ὑπὲρ πάντας Θεὸς, καὶ τῷ θανάτῳ τῆς ἰδίας σαρκὸς τὴν ἁπάντων λύτρωσιν ἐξωνούμενος.
Ἐπικομίζεται τοίνυν, οὐ τὸν αὐτῷ πρέποντα σταυρὸν ὁ Χριστὸς, ἀλλὰ τὸν ἡμῖν ἐπηρτημένον τε καὶ χρεωστούμενον, ὅσον ἧκεν εἰπεῖν εἰς τὴν διὰ νόμου κατάκρισιν. ὥσπερ γὰρ γέγονεν ἐν νεκροῖς, οὐ δι' ἑαυτὸν, ἀλλὰ δι' ἡμᾶς, ἵν' ἡμῖν ἀρχηγὸς τῆς εἰς αἰῶνα ζωῆς εὑρεθῇ, καταλύσας δι' ἑαυτοῦ τοῦ θανάτου τὸ κράτος, οὕτω καὶ τὸν ἡμῖν πρέποντα σταυρὸν εἰς ἑαυτὸν ἀναλαμβάνει, τὴν ἐκ τοῦ νόμου κατάκρισιν ἐν ἑαυτῷ κατακρίνων, ἵνα πᾶσα λοιπὸν ἀνομία ἐμφράξῃ στόμα αὐτῆς, κατὰ τὸ ἐν ψαλμοῖς μελῳδούμενον, τοῦ μὴ ἔχοντος ἁμαρτίαν ὑπὲρ τῆς ἁπάντων ἁμαρτίας καταδεδικασμένου.
ὀνήσει δὲ σφόδρα τὰς ἡμετέρας ψυχὰς τὸ ἐπὶ Χριστῷ τετελεσμένον, εἰς τύπον ἀνδρείας φημὶ δὴ τῆς κατ' εὐσέβειαν. περιέσται γὰρ οἶμαι καθ' ἕτερον ἡμῖν οὐδένα τρόπον τῆς τελειότητος ἐφικέσθαι τῶν ἀγαθῶν, καὶ τῆς πρὸς Θεὸν ὁλοτελοῦς ἑνώσεως, εἰ μὴ τῆς ἐπιγείου ζωῆς ἀμείνω τε ποιησαίμεθα τὴν εἰς αὐτὸν ἀγάπησιν, καὶ προκινδυνεῦσαι τῆς ἀληθείας ἐθέλοιμεν προθυμότατα, καλοῦντος ἡμᾶς εἰς τοῦτο καιροῦ.
καὶ γοῦν ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς ὁ Χριστὸς, πᾶς, φησὶν, «ὃς οὐ λαμβάνει τὸν σταυρὸν αὐτοῦ καὶ ἀκολουθεῖ ὀπίσω μου οὐκ ἔστι μου ἄξιος·» τὸ δὲ λαβεῖν τὸν σταυρὸν, οὐδὲν οἶμαι σημαίνειν ἕτερον, ἢ τὸ ἀποτάξασθαι μὲν τῷ κόσμῳ διὰ Θεὸν, δευτέραν δὲ τῶν ἐν ἐλπίσιν ἀγαθῶν καὶ αὐτὴν ποιεῖσθαι τὴν μετὰ σώματος εἰ τύχοι ζωήν. ἀλλ' ὁ μὲν Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς ὁ Χριστὸς τὸν ἡμῖν πρέποντα διακομίζων σταυρὸν οὐκ ἐρυθριᾷ, καὶ τοῦτο παθὼν διὰ τὴν εἰς ἡμᾶς ἀγάπησιν..
Καὶ καθ' ἕτερον δὲ τρόπον οἱ Χριστῷ κολλώμενοι καὶ συσταυροῦνται πάντως αὐτῷ· θάνατον γὰρ ὥσπερ τὸν ἐκ τῆς ἀρχαίας ἀναστροφῆς ὑπομένοντες πρὸς νέαν τινὰ καὶ εὐαγγελικὴν ἀναμορφοῦνται ζωήν. καὶ γοῦν ὁ Παῦλος ἔλεγεν «Οἱ δὲ τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ τὴν σάρκα ἐσταύρωσαν σὺν τοῖς παθήμασι καὶ ταῖς ἐπιθυμίαις,» καὶ πάλιν ὡς ἐν τοῖς καθ' ἑαυτὸν περὶ πάντων. «Εγὼ γὰρ διὰ νόμου νόμῳ ἀπέθανον, ἵνα Θεῷ ζήσω, Χριστῷ συνεσταύρωμαι, ζῶ δὲ οὐκέτι ἐγὼ, ζῇ δὲ ἐν ἐμοὶ Χριστός·» ἐπιστέλλει δὲ καὶ πρός τινας «Εἰ οὖν ἀπεθάνετε ἐκ τοῦ κόσμου, τί ὡς ζῶντες ἐν τῷ κόσμῳ χρηματίζετε;»
θάνατος γὰρ κοσμικῆς ἀναστροφῆς εἰς ἀρχὰς ἀναφέρει τῆς ἐν Χριστῷ πολιτείας καὶ ζωῆς.
HOLY SATURDAY
Cycle A: Matthew 27:57-66
Cycle B: Mark 15:42-47
Cycle C: Luke 23:50-56
Even Years:
Origen, Commentary on Romans, 5:10 (PG 14, 1048-1051—no Greek)
Cum dicit [Apostolus] «In morte ipsius baptizati sumus,» et «Complantati sumus similitudini mortis eius,» per haec omnia ostendit quia mortui sumus cum Christo peccato, ex eo quod Christus quidem pro peccatis nostris mortuus est secundum Scripturas; et unicuique credentium mortem peccati ipsius tanquam munus quoddam fidei ex sua morte donavit, his scilicet qui cum ipso se mortuos et crucifixos et consepultos ei credunt, et per haec, peccatum in eis tanquam in mortuis non potest operari, atque ita dicuntur mortui esse peccato.
Idcirco ergo praesenti sermone Apostolus conclusionem facit omnium quae in superioribus astruxerat, et dicit: «Si autem mortui sumus cum Christo,» per haec scilicet quae superius ostendimus, «credimus quia et convivemus ei.» Non dixit: et conviximus, sicut dixit, «mortui sumus,» sed «convivemus,» ut ostendat quia mors in praesenti operatur, vita autem in futuro, tunc scilicet «cum Christus manifestatus fuerit, qui est vita nostra abscondita in Deo.»
Nunc ergo, ut ipse Paulus docet, «mors in nobis operatur.» Sed et ipsa mors quae operatur in nobis, videtur mihi aliquas habere differentias. Sicut enim in Christo aliud fuit tempus mortis, de qua dicitur: «Et exclamans voce magna expiravit,» et aliud est cum in sepulcro positus clauso ostio iacuit, aliud vero cum requisitus in monumento non est inventus, quia iam resurrexerat, cuius resurrectionis initium visibile nulli hominum fuit; ita etiam in nobis qui credimus ei, triplex ista ratio mortis habenda est.
Et primo quidem confessione vocis ostendenda in nobis est mors Christi, cum «corde quidem creditur ad iustitiam, ore autem confessio fit ad salutem.» Secundo vero, in mortificatione membrorum quae sunt super terram, cum semper mortificationem Christi in corpore nostro nunc circumferimus; et hoc est quod dicit, quia «mors in nobis operatur.» Tertio vero, cum iam resurgimus a mortuis, et in novitate vitae ambulamus.
Et ut brevius ac lucidius explicemus, prima dies mortis est renuntiasse saeculo; secunda, renuntiasse etiam vitiis carnis; plenitudo vero perfectionis in lumine sapientiae, tertia resurrectionis est dies. Quas tamen in unoquoque credentium differentias, et profectuum gradus solus ille potest scire et discernere, cui soli patent cordis occulta...
Hoc ergo modo etiam Christus voluntate quidem «exinanivit» tunc «semetipsum,» et «formam servi» accepit, passusque est dominatum tyranni, «factus obediens usue ad mortem:» per quam mortem destruxit eum qui habebat mortis imperium, id est diabolum, ut liberaret eos qui tenebantur a morte. Hic enim alligato forte, et in cruce sua triumphato, perrexit etiam in domum eius, in domum mortis, in infernum, et inde vasa eius diripuit, id est animas quas tenebat abstraxit. Et hoc erat quod ipse per aenigmata loquebatur in Evangelio dicens: «Quis potest introire in domum fortis, et vasa eius diripere, nisi prius alligaverit fortem?» Prius ergo eum alligavit in cruce, et sic ingressus est domum eius, id est infernum, et inde «ascendens in altum, captivam duxit captivitatem,» eos scilicet qui eum ipso surrexerunt, et ingressi sunt sanctam civitatem Ierusalem coelestm. Unde recte Apostolus in praesenti loco dicit, quia «mors ei ultra non dominabitur.»
Odd years:
Leo the Great, Sermon 70, on the Passion, 3-6 (CCL 138A, 428-432)
Adfuit nobis in Christo singulare praesidium, ut in natura passibili mortis conditio non maneret, quam impassibilis essentia recepisset, et per id quod non poterat mori, posset id quod erat mortuum suscitari.
Huic sacramento, dilectissimi, ut inseparabiliter congruamus, magna nobis et animi et corporis intentione nitendum est ut cum gravissimi sit piaculi festum paschale negligere, periculosius sit ecclesiasticis quidem conventibus jungi, sed in Dominicae passionis consortio non haberi. Nam dicente Domino: Qui non accipit crucem suam, et non sequitur me, non est me dignus; et dicente Apostolo: Si compatimur, et conregnabimus; quis vere Christum passum, mortuum et resuscitatum colit, nisi qui cum ipso et patitur, et moritur, et resurgit? Et haec quidem in omnibus Ecclesiae filiis, ipso jam regenerationis sunt inchoata mysterio, ubi peccati interitus, vita est renascentis, et triduanam Domini mortem imitatur trina demersio; ut dimoto quodam aggere sepulturae, quos veteres suscepit sinus fontis, eosdem novos edat unda baptimastis; sed implendum est nihilominus opere quod celebratum est sacramento, et natis de Spiritu sancto quantumcumque superest mundani corporis, non sine crucis susceptione ducendum est...
Unde cum quispiam observantiae Christianae se limites sentit excedere, et in id cupiditates suas tendere, quod eum a recto itinere faciat deviare, recurrat ad crucem Domini, et ligno vitae motus noxiae voluntatis affigat; ac voce prophetica ad Dominum clamet et dicat: Confige clavis a timore tuo carnes meas; a judiciis enim tuis timui.
Quid autem est clavis timoris Dei carnes habere confixas, nisi corporeos sensus ab illecebra illiciti desiderii sub metu divini continere judicii? ut qui resistit peccato, et concupiscentias suas, ne quid morte dignum operetur, interficit, audeat cum Apostolo dicere: Mihi autem absit gloriari, nisi in cruce Domini nostri Jesu Christi, per quem mihi mundus crucifixus est, et ego mundo.
Ibi ergo se constituat Christianus, quo eum secum sustulit Christus; et ad id dirigat omnem viam suam, ubi scit humanam salvatam esse naturam. Passio enim Domini usque ad finem producitur mundi; et sicut in sanctis suis ipse honoratur, ipse diligitur, et in pauperibus ipse pascitur, ipse vestitur; ita in omnibus qui pro justitia adversa tolerant, ipse compatitur: nisi forte aestimandum est, multiplicata per orbem fide, et rarescente impiorum numero, omnes persecutiones, et omnia quae adversus beatos martyres saevierunt, finita esse certamina, tamquam suscipiendae crucis illis tantum necessitas incubuerit, quibus ad expugnandam Christi dilectionem atrocissima sunt illata supplicia...
Sapientes itaque animae, quae unum timere, unum diligere, et in unum Dominum sperare didicerunt, mortificatis cupiditatibus et crucifixis corporis sensibus, ad nullum hostium metum, ad nullum inclinantur obsequium. Voluntatem enim Dei etiam sibi praeferunt, et tanto amplius se amant quanto amplius pro Dei amore se non amant...
Cumque audiunt sibi divinitus dici: Post concupiscentias tuas non eas, et a voluntate tua avertere: dividunt affectus suos, et legem mentis a corporis lege discernunt: ut ex quadam se parte sibi denegent, perdentes se in iis quae carnaliter cupiunt, et invenientes se in iis quae spiritaliter concupiscunt.
Sanctum igitur Pascha, dilectissimi, in talibus membris corporis Christi legitime celebratur et nihil illis deest triumphis, quos passio Salvatoris obtinuit... Haec, dilectissimi, quae ad participationem crucis pertinent, sufficienter, ut arbitror, vestris sunt hodie auribus intimata: ut paschale sacramentum etiam in membris corporis Christi legitime celebretur.
EASTER SUNDAY 2
A, B, C: John 20:19-31
Cyril of Alexandria, Commentary on John, 12:1 (PG 74, 703-706)
Ἄθρει γὰρ ὅπως διὰ μὲν τοῦ παραδόξως εἰσελάσαι κεκλεισμένων τῶν θυρῶν, δέδειχε πάλιν ὅτι Θεός ἐστι κατὰ φύσιν, καὶ οὐχ ἕτερος παρ' ἐκεῖνον τὸν αὐτοῖς καὶ πάλαι συνδιαιτώμενον· διὰ δὲ τοῦ καὶ αὐτὴν ἀπογυμνῶσαι τοῦ σώματος τὴν πλευρὰν καὶ τοὺς τύπους ἐπιδεῖξαι τῶν ἥλων, πεπληροφόρηκεν ἐμφανῶς ὅτι τὸν ἐπ' αὐτοῦ τοῦ σταυροῦ κεκρεμασμένον ἤγειρε ναὸν, καὶ ὅπερ πεφόρεκε σῶμα, τοῦτο πάλιν ἀνέστησε, καταργήσας δηλονότι τὸν τῇ σαρκὶ πρέποντα θάνατον, ἐπείπερ ἐστὶ κατὰ φύσιν ζωὴ καὶ Θεός..
νυνὶ δὲ τοσοῦτον ὁρᾶται πεφροντικὼς τοῦ χρῆναι πιστεύειν ἔσεσθαι τῆς σαρκὸς τὴν ἀνάστασιν, ὥστε καὶ καιροῦ καλοῦντος ἤδη μετασκευάζειν εἰς δόξαν ἄῤῥητόν τινα καὶ ὑπερφυᾶ τὸ ἴδιον σῶμα, φαίνεσθαι πάλιν ὅπερ ἦν συγκεχώρηκεν οἰκονομικῶς, ἵνα μὴ ἕτερον ἔχων παρ' ἐκεῖνο νομίζηται ἐν ᾧ καὶ πέπονθε τὸν ἐπὶ τῷ σταυρῷ θάνατον. ὅτι γὰρ οὐκ ἂν ἐγένετο φορητὴ τοῖς ἡμετέροις ὄμμασιν ἡ τοῦ ἁγίου σώματος δόξα, εἴπερ αὐτὴν ἐξαπλοῦν ἠβουλήθη Χριστὸς καὶ πρὶν ἀναβῆναι πρὸς τὸν Πατέρα, συνήσεις εὐκόλως, τὸν ἐν τῷ ὄρει ποτὲ παραδειχθέντα τοῖς ἁγίοις μαθηταῖς μετασχηματισμὸν ἐνθυμούμενος.
γράφει γὰρ ὁ μακάριος Ματθαῖος ὁ Εὐαγγελιστὴς, ὅτι παραλαβών ποτε "Πέτρον καὶ Ἰάκωβον καὶ Ἰωάννην, «ἀνέβη εἰς τὸ ὄρος, καὶ μετεμορφώθη ἔμπροσθεν αὐτῶν, καὶ ἔλαμψε τὸ πρόσωπον αὐτοῦ ὡς ἀστραπὴ, τὰ δὲ ἱμάτια αὐτοῦ ἐγένετο λευκὰ ὡσεὶ χιὼν,» οἱ δὲ τὴν θέαν οὐκ ἐνεγκόντες πεπτώκασιν.
οἰκονομικώτατα τοίνυν ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς ὁ Χριστὸς, οὔπω πρὸς δόξαν τὴν αὐτῷ χρεωστουμένην καὶ πρέπουσαν τὸν οἰκεῖον μεταστοιχειώσας ναὸν, ἐν τοῖς πρώτοις ἔτι διεφαίνετο σχήμασι, τὴν τῆς ἀναστάσεως πίστιν οὐκ ἐφ' ἕτερόν τι σχῆμα καὶ σῶμα μετακομίζεσθαι θέλων ἢ εἰς ὅπερ ἔλαβεν ἐκ τῆς ἁγίας παρθένου, ἐν ᾧ καὶ σταυρωθεὶς ἀπέθανε κατὰ τὰς γραφὰς, τῆς τοῦ θανάτου δυνάμεως κατὰ μόνης τρεχούσης τῆς σαρκὸς, ἐξ ἧς καὶ ἀπελήλαται. εἰ γὰρ μὴ ἀνέστη τὸ τεθνηκὸς αὐτοῦ σῶμα, ποῖος νενίκηται θάνατος, ποῦ δὲ ἠτόνησε τὸ τῆς φθορᾶς κράτος;
οὐ δι' ἑνὸς ἀποθανόντος τῶν λογικῶν κτισμάτων, οὐ ψυχῆς, οὐκ ἀγγέλου, μήτι γε καὶ αὐτοῦ τοῦ Θεοῦ Λόγου; ὅτε τοίνυν περὶ μόνον τὸ φθείρεσθαι πεφυκὸς τὸ τοῦ θανάτου γίνεται κράτος, περὶ αὐτὸ δὴ πάντως καὶ ἡ τῆς ἀναστάσεως δύναμις νοοῖτ' ἂν εἰκότως, ἵνα καὶ ἡ τοῦ τυραννήσαντος παραλύηται δύναμις.
τὸ δὲ εἰσελθεῖν τῶν θυρῶν κεκλεισμένων τὸν Κύριον, τοῖς ἄλλοις αὐτοῦ σημείοις συντετάξεται παρά γε τοῖς σώφροσι. κατασπάζεται δὲ τοὺς ἁγίους μαθητάς. εἰρήνη γὰρ ὑμῖν φησιν, ἑαυτὸν εἶναι λέγων τὴν εἰρήνην. οἷς γὰρ ἂν παρείη Χριστὸς, τούτοις ἕψεται δὴ πάντως καὶ τὸ ἐν ἀταράχῳ διατηρεῖσθαι πνεύματι. ὃ δὴ καὶ Παῦλος ὑπάρξαι παρὰ Θεοῦ τοῖς εἰς αὐτὸν πιστεύουσιν ἐπηύχετο λέγων «Ἡ εἰρήνη τοῦ Χριστοῦ ἡ ὑπερέχουσα πάντα νοῦν φρουρήσει τὰς καρδίας ὑμῶν καὶ τὰ νοήματα ὑμῶν·» εἰρήνην Χριστοῦ τὴν ἐπέκεινα νοῦ παντὸς, οὐχ ἑτέραν εἶναι λέγων παρὰ τὸ Πνεῦμα αὐτοῦ, οὗπερ εἴ τις μετάσχοι, παντὸς ἀνάπλεως ἔσται καλοῦ.
Gregory the Great, Homly 26 on the Gospels, 1-2 (PL 76, 1197-1198)
Prima lectionis huius euangelicae quaestio animum pulsat, quomodo post resurrectionem corpus dominicum uerum fuit, quod clausis ianuis ad discipulos ingredi potuit. Sed sciendum nobis est quod diuina operatio, si ratione comprehenditur, non est admirabilis; nec fides habet meritum, cui humana ratio praebet experimentum.
Sed haec ipsa Redemptoris nostri opera, quae ex semetipsis comprehendi nequaquam possunt, ex alia eius operatione pensanda sunt, ut rebus mirabilibus fidem praebeant facta mirabiliora. Illud enim corpus Domini intrauit ad discipulos ianuis clausis, quod uidelicet ad humanos oculos per natiuitatem suam clauso exiit utero uirginis. Quid ergo mirum, si clausis ianuis post resurrectionem suam in aeternum iam uicturus intrauit, qui moriturus ueniens non aperto utero uirginis exiuit? Sed quia ad illud corpus quod uideri poterat, fides intuentium dubitabat, ostendit eis protinus manus et latus; palpandam carnem praebuit, quam clausis ianuis introduxit...
Sed miro modo atque inaestimabili Redemptor noster et incorruptibile post resurrectionem et palpabile corpus exhibuit, ut monstrando incorruptibile, inuitaret ad praemium, praebendo palpabile, formaret ad fidem. Et incorruptibilem se ergo et palpabilem demonstrauit, ut profecto esse post resurrectionem ostenderet corpus suum et eiusdem naturae et alterius gloriae.
Dicit eis: Pax uobis. Sicut misit me Pater, et ego mitto uos. Pater Filium misit, qui hunc pro redemptione generis humani incarnari constituit. Quem uidelicet in mundo uenire ad passionem uoluit, sed tamen amauit Filium, quem ad passionem misit. Electos uero apostolos Dominus non ad mundi gaudia sed, sicut ipse missus est, ad passiones in mundum mittit. Quia ergo et Filius amatur a Patre, et tamen ad passionem mittitur, ita et discipuli amantur a Domino, qui tamen ad passionem mittuntur in mundo. Ita que dicitur: Sicut misit me Pater, et ego mitto uos, id est, ea uos caritate diligo cum inter scandala persecutorum mitto, qua me caritate Pater diligit, quem uenire ad tolerandas passiones fecit.
Quamuis mitti etiam iuxta naturam diuinitatis possit intelligi. Eo enim ipso a Patre Filius mitti dicitur, quo a Patre generatur. Nam sanctum quoque Spiritum, qui cum sit coaequalis Patri et Filio, non tamen incarnatus est, idem se Filius mittere perhibet, dicens: Cum uenerit Paraclitus, quem ego mitto uobis a Patre. Si enim mitti solummodo incarnari deberet intelligi, sanctus procul dubio Spiritus nullo modo diceretur mitti, qui nequaquam incarnatus est. Sed eius missio ipsa processio est qua de Patre procedit et Filio. Sicut itaque Spiritus mitti dicitur quia procedit, ita et Filius non incongrue mitti dicitur quia generatur.
Augustine of Hippo, Sermon 88, 1-2
Bene nobis cum nouit sanctitas uestra, dominum nostrum et saluatorem iesum christum medicum esse nostrae salutis aeternae; et ad hoc eum suscepisse infirmitatem naturae nostrae, ne sempiterna esset infirmitas nostra. assumpsit enim corpus mortale, in quo occideret mortem. et quamuis crucifixus est pro infirmitate nostra, sicut ait apostolus; sed uiuit in uirtute dei.
Eiusdem apostoli uerba sunt: et quia iam non moritur, et mors ei ultra non dominabitur. haec ergo bene nota sunt fidei uestrae. simul et hoc consequens est, ut nouerimus omnia miracula, quae corporaliter fecit, ualere ad admonitionem nostram, ut percipiamus ab eo quod non est transiturum, neque finem habiturum. oculos reddidit caecis, quos erat utique aliquando mors clausura: resuscitauit lazarum, iterum moriturum. et quaecumque ad salutem corporum fecit, non ad hoc fecit, ut sempiterna essent: cum tamen daturus sit etiam ipsi corpori in fine sempiternam salutem. sed quia illa quae nondum uidebantur, non credebantur; per ista temporalia quae uidebantur aedificabat fidem ad illa quae non uidebantur.
Nemo itaque, fratres, dicat, non facere ista modo dominum nostrum iesum christum, et propter hoc praesentibus ecclesiae temporibus priora ponere. quodam quippe loco idem dominus uidentibus, et ideo credentibus, praeponit eos qui non uident et credunt. namque usque eo illo tempore discipulorum eius nutabat infirmitas, ut quem uidebant iam resurrexisse, etiam contrectandum putarent, ut crederent.
Non sufficiebat oculis, quod uiderent, nisi et manus admouerentur membris, et cicatrices recentium uulnerum tangerentur: ut ille qui dubitabat discipulus, repente tactis et cognitis cicatricibus exclamaret, dominus meus et deus meus! cicatrices ostendebant eum, qui omnia uulnera in aliis sanauerat.
Numquid non poterat dominus sine cicatricibus resurgere? sed in corde discipulorum uulnera nouerat, propter quae sananda cicatrices in corpore suo seruauerat. et quid dominus illi iam confitenti ac dicenti, dominus meus et deus meus? quia uidisti, inquit, credidisti: beati qui non uident, et credunt.
Quos dixit, fratres nisi nos? non quia solos nos, sed et qui erunt post nos. post paruum enim tempus, postea quam ab oculis mortalibus recessit ut firmaretur in cordibus, quicumque crediderunt, non uidentes crediderunt, et magnum meritum habuit fides eorum: cui comparandae, cor tantum admouerunt pium, non et palpantem manum.
EASTER SUNDAY 3
Augustine of Hippo, Sermon 234,1-2
Resurrectio domini secundum omnes quatuor euangelistas legitur his diebus. ideo enim necessarium est ut legantur omnes, quia singuli non dixerunt omnia; sed quae alius praetermisit, alius dixit: et quodam modo sibi dederunt locum omnes, ut necessarii essent omnes.
Marcus euangelista, cuius hesterno die euangelium recitatum est, breuiter dixit quod lucas uberius prosecutus est, de duobus quibusdam discipulis, qui non erant de numero quidem duodecim, sed tamen discipuli erant quibus iter agentibus dominus apparuit, et cum eis ambulauit. ille enim tantummodo dixit quia apparuit duobus iter agentibus: iste uero euangelista lucas, et quid illis dixerit, et quid eis responderit, et quousque cum eis ambulauerit, et quomodo eum in panis fractione cognouerint; omnia haec dixit, sicut audiuimus.
Quid ergo, fratres, quid hic discutimus? aedificamur ad credendum resurrexisse dominum christum. iam credebamus quando euangelium audiuimus, et in hanc ecclesiam hodie credentes ingressi sumus: et tamen nescio quomodo cum gaudio auditur, quod memoria renouatur. quomodo uultis laetificetur cor nostrum, quando uidemur istis qui in uia ambulabant, et quibus dominus apparuit, esse meliores? nos enim credimus quod illi nondum credebant. spem perdiderant, et nos non dubitamus, unde illi dubitabant.
Crucifixo domino spem perdiderant: hoc apparuit in uerbis illorum, quando eis dixit, qui sunt isti sermones quos habetis inter uos, et quare tristes estis? et illi: tu solus peregrinaris in ierusalem, et nescis quae ibi contigerunt? et respondit ille: quae? sciens omnia de se ipso quaerebat: quia se in ipsis esse cupiebat. quae? dixit. et illi: de iesu nazareno, qui fuit uir propheta, magnus in dictis et factis. ecce meliores sumus. illi dicebant christum prophetam: nos eum nouimus dominum prophetarum. fuit, inquiunt, propheta magnus in factis et dictis. et quomodo cum principes sacerdotum crucifixerunt: et ecce tertia dies est ex quo haec omnia facta sunt. nos autem sperabamus. sperabatis: iam non speratis? hic est omnis discipulatus uester? in cruce latro uos uicit. uos obliti estis eum qui docebat: ille agnouit cum quo pendebat.
Nos sperabamus. quid sperabatis? quia ipse erat redempturus israel. quod sperabatis, et illo crucifixo perdidistis, hoc latro crucifixus agnouit. ait enim domino: domine, memento mei, cum ueneris in regnum tuum. ecce quia ipse erat redempturus israel. crux illa, schola erat. ibi docuit magister latronem. lignum pendentis, cathedra factum est docentis. sed qui reddidit se uobis, reuocet spem uobis. sic et factum est.
Mementote tamen, charissimi, quemadmodum dominus iesus ab eis, quorum oculi tenebantur ne illum agnoscerent, in fractione panis uoluit se agnosci. norunt fideles quid dicam: norunt christum in fractione panis. non enim omnis panis, sed accipiens benedictionem christi, fit corpus christi.
Cyril of Alexandria, Commentary on John, 12:1 (PG 74, 730-735)
Ὀξὺς εἰς ὁμολογίαν ὁ ἄρτι βραδὺς περὶ τὸ χρῆναι πιστεύειν αὐτῷ, [Θωμᾶς] ἐν ὀλίγῳ δὲ παντελῶς τεθεράπευται καιρῷ. ὀκτὼ γὰρ ἡμέραι διαγεγόνασι μόναι, καὶ τὰ τῆς ὀλιγοπίστιας διακωλύματα κατηργήθη παρὰ Χριστοῦ, τούς τε τῶν ἥλων τύπους καὶ αὐτὴν ἐπιδείξαντος τὴν πλευράν...
ἐπειδὴ δὲ τῶν θυρῶν κεκλεισμένων παραδόξως εἰσήλασε, τοῦ γεώδους καὶ παχυτέρου σώματος τὴν ἀποχρῶσαν αὐτῷ ζητοῦντος εἴσοδον, καὶ τὸ τοσοῦτον ἀνευρύνεσθαι τὰς τῶν δωματίων εἰσβολὰς ἀναγκάζοντος, ὅσον τὸ ἑκάστου μέγεθος ἔχει· τοιγαροῦν καὶ σφόδρα χρησίμως ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς ὁ Χριστὸς, ἀπεγύμνωσε μὲν τῷ Θωμᾷ τὴν πλευρὰν, τὰ δὲ ἐν τῇ σαρκὶ τραύματα καθίστη διαφανῆ, πάντας δι' ἐκείνου πληροφορῶν.
μόνου μὲν γὰρ τοῦ ἁγίου Θωμᾶ φέρεται λόγος «Εὰν μὴ βάλω τὰς χεῖράς μου καὶ ἴδω τοὺς τύπους τῶν ἥλων, καὶ βάλω τὴν χεῖρά μου εἰς τὴν πλευρὰν αὐτοῦ, οὐ μὴ πιστεύσω,» ἀλλ' ἦν πως ἅπασι κοινὰ τὰ τῆς ὀλιγοπιστίας ἐγκλήματα, καὶ τῶν ἄλλων μαθητῶν οὐκ ἔξω θορύβου τὸν νοῦν εὑρήσομεν, καίτοι καὶ αὐτῶν λεγόντων τῷ ἁγίῳ Θωμᾷ «Εωράκαμεν τὸν Κύριον»...
«ἔτι δὲ ἀπιστούντων αὐτῶν καὶ θαυμαζόντων ἀπὸ τῆς χαρᾶς εἶπεν αὐτοῖς Ἔχετέ τι βρώσιμον ἐνθάδε; οἱ δὲ ἐπέδωκαν αὐτῷ,» φησὶν, «ἰχθύος ὀπτοῦ μέρος καὶ ἀπὸ μελισσίου κηρίου, καὶ λαβὼν ἐνώπιον αὐτῶν ἔφαγεν.» ὁρᾷς ὅπως ὁ τῆς ἀπιστίας ἐνδομυχεῖ λογισμὸς, οὐκ ἐν μόνῳ τῷ μακαρίῳ Θωμᾷ, νοσεῖ δὲ τὸ πάθος καὶ τῶν ἑτέρων μαθητῶν ὁ νοῦς;
οὐκοῦν τὸ θαυμάσαι, τὸ ἐπὶ τῇ πίστει βράδος τοῖς μαθηταῖς ἐνειργάζετο. ἐπειδὴ δὲ λοιπὸν ἀπροφάσιστος ἦν τοῖς ὁρῶσιν ἡ ἀπιστία, ἀκολούθως ὁ μακάριος Θωμᾶς ὀρθοτάτην ἐπ' αὐτῷ τὴν ὁμολογίαν ἐποιεῖτο λέγων «Ὁ Κύριός μου καὶ ὁ Θεός μου»...
Λέγει αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς Ὅτι ἑώρακάς με, πεπίστευκας· μακάριοι οἱ μὴ ἰδόντες καὶ πιστεύσαντες. Οἰκονομικώτατος σφόδρα τοῦ Σωτῆρος ὁ λόγος, καὶ πλείστην ὅσην ἡμῖν τὴν ὄνησιν ἐμποιεῖν ἱκανός. προενόησε γὰρ οὐ μετρίως κἂν τούτῳ τῶν ἡμετέρων ψυχῶν, ἐπείπερ ἐστὶν ἀγαθὸς καὶ "πάντας ἀνθρώπους θέλει σωθῆναι καὶ «εἰς ἐπίγνωσιν ἀληθείας ἐλθεῖν,» κατὰ τὸ γεγραμμένον. τὸ δέ γε τοῦ θαύματος αἴτιον ἐκεῖνό ἐστιν.
ἔδει μὲν γὰρ ἀνεξικακῆσαι συνήθως ἐκεῖνο λέγοντι τῷ Θωμᾷ, ἀλλὰ καὶ τοῖς ἑτέροις σὺν αὐτῷ μαθηταῖς, οἰηθεῖσιν ὅτι πνεῦμά ἐστι καὶ φάντασμα, ἐπιδεῖξαί τε καὶ μάλα προθύμως εἰς πληροφορίαν οἰκουμενικὴν καὶ τύπους τῶν ἥλων καὶ τῆς πλευρᾶς τὴν διάτρησιν, οὐδὲν δὲ ἧττον καὶ παρὰ τὸ εἰωθὸς αὐτὸ, καὶ τὴν χρείαν καὶ τροφῆς μεταλαχεῖν, ἵνα μηδεμία παντελῶς περιλείπηται πρόφασις καλοῦσα πρὸς ἀπιστίαν τοὺς διὰ τῶν τοιούτων ὠφελεῖσθαι ζητήσαντας...
ὃ δὲ μὴ τεθέαταί τις εἰ παραδέξαιτο, καὶ ἀληθὲς εἶναι πιστεύσειεν ὅπερ ἂν εἰς ὦτα διακομίσειαν τοῦ μυσταγωγοῦντος οἱ λόγοι, ἀξιολογωτάτῃ τετίμηκε πίστει τὸν κηρυττόμενον. ἕψεται τοίνυν ὁ μακαρισμὸς παντὶ τῷ πιστεύοντι διὰ τῆς τῶν ἁγίων ἀποστόλων φωνῆς, οἳ καὶ αὐτόπται καὶ θεωροὶ τῶν κατορθωμάτων γεγόνασι καὶ ὑπηρέται τοῦ λόγου, καθά φησιν ὁ Λουκᾶς· οἷς καὶ προσέχειν ἡμᾶς ἀναγκαῖον, εἰ τῆς αἰωνίου ζωῆς καθεστήκαμεν ἐρασταὶ, καὶ τὸ ἐν ταῖς ἄνω μοναῖς αὐλίζεσθαι περὶ πολλοῦ ποιεῖσθαι σπουδάζομεν.
Augustine of Hippo, Guelferbitan Sermon 16, 2-3 (PLS 2, 580-581)
Quando ergo audis dominum dicentem, Petre amas me? speculum puta, et attende ibi te. Nam quid aliud ipse Petrus quam figuram gerebat ecclesiae? Dominus ergo quando Petrum interrogabat, nos interrogabat, ecclesiam interrogabat. Nam ut sciatis Petrum figuram ecclesiae portasse, locum illum evangelii recolite: «tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo ecclesiam meam; et portae inferorum non vincent eam: tibi dabo claves regni caelorum.» Unus homo accipit. Quae sint enim claves regni caelorum, ipse exposuit: «quae ligaveritis in terra, erunt ligata et in caelo; et quae solveritis in terra, soluta erunt et in caelo.» Si uni Petro dictum est, solus hoc fecit Petrus: obiit, et abiit; quis ergo ligat, quis solvit? Audeo dicere, claves istas habemus et nos. Et quid dicam? Quia nos ligamus, nos solvimus? Ligatis et vos, solvitis et vos. Qui enim ligatur, a vestro consortio separatur: et cum a vestro consortio separatur, a vobis ligatur: et quando reconciliatur, a vobis solvitur, quia et a vobis deus pro illo rogatur.
Omnes enim Christum amamus, membra ipsius sumus; et cum ille commendat oves pastoribus, redigitur totus numerus pastorum ad corpus unius pastoris. Nam ut noveritis omnem numerum pastorum redigi ad unum corpus unius pastoris, certe pastor Petrus, plane pastor: pastor Paulus, ita sane pastor: Iohannes pastor, Iacobus pastor, Andreas pastor, et ceteri apostoli pastores. Omnes sancti episcopi sunt certe pastores, ita plane. Et quomodo verum est, et erít unus grex et unus pastor?
Porro si verum est, erit unus grex et unus pastor, omnis innummabilis pastorum numerus ad corpus unius pastoris redigitur. Sed ibi estis et vos, membra ipsius estis. Ipsa membra conculudeabat, quando caput pro suis membris clamabat, Saulus ille ante persecutor postea praedicator, anhelans caedem, differens fidem. Una voce prostratus est totus eius impetus. Qua voce? «Saule, Saule, quid me persequeris?» Numquid Saulus vel lapidem posset mittere ad caelum, ubi sedet Iesus? Esto fuerit Saulus in turba, quando Iesus pendebat in ligno. Esto dixerit et Saulus cum turba, «crucifige, crucifige»; et fuerit inter illos, qui caput agitabant insultando, et dicebant, si filius Dei est, descendat de cruce. Sedenti in caelo quid faceret? quid noceret verbum? quid noceret clamor? quid noceret lignum? quid noceret lancea? Nihil ei iam fieri poterat, et tamen clamabat, «Me persequeris.» Quando clamabat, «Me persequeris,» membra sua nos esse indicabat. Amor itaque Christi, quem amamus in vobis; amor Christi, quem vos quoque amatis in nobis, inter tentationes, inter labores, inter sudores, inter sollicitudines, inter miserias, inter gemitus, perducet nos, ubi nullus est labor, nulla miseria, nullus gemitus, nullum suspirium, nulla molestia, nemo nascitur, nemo moritur, nemo timet iram potentis, haerendo vultui omnipotentis.
EASTER SUNDAY 4
Gregory the Great, Homily 14 on the Gospels, 3-6, (PL 76, 1129-1130)
«Ego sum pastor bonus.» Atque subiungit: «Et cognosco meas et cognoscunt me meae»... ac si patenter dicat: diligentes obsequuntur. Qui enim ueritatem non diligit, adhuc minime cognouit.
Quia ergo audistis, fratres carissimi, periculum nostrum, pensate in uerbis dominicis etiam periculum uestrum. Videte si oues eius estis, uidete si eum cognoscitis, uidete si lumen ueritatis scitis. Scitis autem, dico, non per fidem, sed per amorem. Scitis, dico, non ex credulitate, sed ex operatione. Nam idem ipse qui haec loquitur Iohannes euangelista testatur dicens: «Qui dicit se nosse Deum et mandata eius non custodit, mendax est.»
Vnde et hoc in loco Dominus protinus subdit: «Sicut nouit me Pater, et ego agnosco Patrem, et animam meam pono pro ouibus meis.» Ac si aperte dicat: In hoc constat quia et cognosco Patrem, et cognoscor a Patre, quia animam meam pono pro ouibus meis, id est ea caritate per quam pro ouibus morior, quantum Patrem diligam ostendo...
De quibus profecto ouibus rursum dicit: «Oues meae uocem meam audiunt, et ego cognosco eas, et sequuntur me, et ego uitam aeternam do eis.» De quibus et paulo superius dicit: «Per me si quis introierit saluabitur, et ingredietur, et egredietur, et pascua inueniet»...
Oues ergo eius pascua inuenient, quia quisquis illum corde simplici sequitur, aeternae uiriditatis pabulo nutritur. Quae autem sunt istarum ouium pascua, nisi aeterna gaudia sempiterne uirentis paradisi? Pascua namque electorum sunt uultus praesens Dei, qui dum sine defectu conspicitur, sine fine mens uitae cibo satiatur...
Quaeramus ergo, fratres, haec pascua, in quibus cum tantorum ciuium sollemnitate gaudeamus. Ipsa nos laetantium festiuitas inuitet... Accendamus ergo animum, fratres; recalescat fides in id quod credidit; inardescant ad superna nostra desideria; et sic amare iam ire est.
Ab internae sollemnitatis gaudio nulla nos aduersitas reuocet, quia et si quis ad locum propositum ire desiderat, eius desiderium quaelibet uiae asperitas non immutat.
Nulla nos prosperitas blandiens seducat, quia stultus uiator est qui in itinere amoena prata conspiciens, obliuiscitur quo tendebat. Toto ergo desiderio ad supernam patriam animus anhelet, nihil in hoc mundo appetat, quod constat quia citius relinquat, ut si caelestis pastoris ueraciter oues sumus, quia in uiae delectatione non figimur, aeternis pascuis in peruentione satiemur.
Peter Chrysologus, Sermon 6 (CCL 24, 44-47)
Quod autem pastoris bonus esset reditus, cum ad terras ueniret christus, clamauit ipse hodie: «ego sum pastor bonus.» Pastor bonus animam suam ponit pro ouibus suis. Hinc est quod adiutores, quod socios, ad curam toto orbe ipse magister inquirit dicendo: «iubilate deo omnis terra.» Hinc est quod petro uice sua oues ut pasceret ad caelum releuaturus commendat: «petre, inquit, amas me? pasce oues meas.» Et ut tenuia reditus primordia non cogeret potestate, sed pietate portaret, repetit: «petre, amas me? pasce agnos meos.» Commendat oues, ouium commendat germina, quia fecunditatem gregis sui pastor praescius nouerat iam futuram. «Petre, amas me? pasce agnos meos.» Istis agnis collega pastoris petri paulus pio pastu plena lactis ubera porrigebat dicendo: «lac uobis potum dedi, non escam.» Sensit hoc rex beatus, et ideo pio balatu clamat: «dominus pascit me et nihil mihi deerit; in loco uiridi me conlocauit; super aquam refectionis educauit me.»
Post iuges ergo bellorum gemitus, post tristem sanguinis uitam euangelicae pacis ad pascua iam redeuntes, uersiculus sequens laetitiam adnuntiat seruituti. Erat homo peccati seruus, erat captiuus mortis, erat mancipium daemonum, erat idolorum uernula, erat uitiorum uerbero, erat criminum conpeditus. Sic malis dominis talibus tantis que exhibebat homo malam et tam miseram seruitutem. Quando homo non sub peccato tristis? quando non sub morte lugens? quando non sub daemonibus pallens? quando non sub idolis tremens? quando non sub uitiis suspectus? quando non sub criminibus disperatus? et ideo hac sic homo dabat extrema suspiria, quando tales tam crudeles dominos iugiter sustinebat. Propheta ergo uidens nos a talibus liberatos, et reuocatos ad obsequium creatoris, ad patris gratiam, ad unius boni domini liberam seruitutem, merito exclamat: «seruite domino in laetitia; intrate,» inquit, «in conspectu eius in exultatione.» Intrate non loco, sed corde. «Intrate in conspectu eius in exultatione.» Quia quos eiecerat reatus, quos expulerat conscientia, gratia reducit, intromittit innocentia...
«Nos autem populus eius et oues pascuae eius.» Probatum est in prouerbii sermone quia caelitus uenerit pastor, qui errantes oues et letali gramine sauciatas superno iubilo uitalia reuocaret ad pascua. «Intrate,» inquit, «portas eius in confessione.» Sola est confessio, quae nos fidei facit introire per ianuam. «In atriis eius. In corde confitemur illi. Laudate nomen eius»... per quod saluati sumus, et in quo nomine caelestis, terrestris inferna que genuflectit et nimium diligit deum dominum creatura. «Quia suauis dominus.» Vnde? «quia in aeternum misericordia eius.» Vere suauis est per misericordiam, per quam solam totius mundi amarissimam dignatus est auferre sententiam. «Ecce agnus dei, ecce qui tollit peccata mundi.»
Hilary of Poitier, Treatise on the Trinity, 8:13-16 (CCL 62A, 325-328)
Si enim uere uerbum caro factum est, et uere nos uerbum carnem cibo dominico sumimus, quomodo non naturaliter manere in nobis existimandus est, qui et naturam carnis nostrae iam inseparabilem sibi homo natus adsumpsit, et naturam carnis suae ad naturam aeternitatis sub sacramento nobis communicandae carnis admiscuit? Ita enim omnes unum sumus, quia et in Christo Pater est et Christus in nobis est... quia in Christo Pater et Christus in nobis, unum in his esse nos faciunt...
Quam autem in eo per sacramentum communicatae carnis et sanguinis simus, ipse testatur dicens: «Et hic mundus me iam non uidet; uos autem me uidebitis, quoniam ego uiuo et uos uiuetis: quoniam ego in Patre meo et uos in me et ego in uobis.» Si uoluntatis tantum unitatem intellegi uellet, cur gradum quendam adque ordinem consummandae unitatis exposuit? Nisi ut cum ille in Patre per naturam diuinitatis esset, nos contra in eo per corporalem eius natiuitatem, et ille rursum in nobis per sacramentorum inesse mysterium crederetur; ac sic perfecta per mediatorem unitas doceretur, cum nobis in se manentibus ipse maneret in Patre, et in Patre manens maneret in nobis; et ita ad unitatem Patris proficeremus, cum qui in eo naturaliter secundum natiuitatem inest, nos quoque in eo naturaliter inessemus, ipso in nobis naturaliter permanente?
Quam autem naturalis in nobis haec unitas sit, ipse ita testatus est: «Qui edet carnem meam et bibet sanguinem meum, in me manet et ego in eum.» Non enim quis in eo erit, nisi in quo ipse fuerit: eius tantum in se adsumptam habens carnem, qui suam sumpserit.
Perfectae autem huius unitatis sacramentum superius iam docuerat: «Sicut misit me uiuus Pater, et ego uiuo per Patrem, et qui manducauerit carnem meam, et ipse uiuet per me.» Viuit ergo per Patrem, et quo modo per Patrem uiuit, eodem modo nos per carnem eius uiuemus.
EASTER SUNDAY 5
Ambrose of Milan, Treatise on the value of death, 12:52-55 (CSEL 32, 747-750)
Intrepide pergamus ad redemptorem nostrum Iesum, intrepide ad patriarcharum concilium, intrepide ad Abraham patrem nostrum, cum dies aduenerit, proficiscamur, intrepide pergamus ad illum sanctorum coetum iustorum que conuentum. ibimus enim ad patres nostros, ibimus ad illos nostrae fidei praeceptores, ut, etiamsi opera desint, fides opituletur, defendatur hereditas... dominus enim erit lux omnium et illud lumen uerum, quod inluminat omnem hominem, fulgebit omnibus. ibimus eo, ubi seruulis suis dominus Iesus mansiones parauit, ut ubi ille est et nos simus; sic enim uoluit. quae sint illae mansiones audi dicentem: in domo patris mei mansiones multae sunt, quae sit uoluntas: iterum inquit uenio et accerso uos ad me ipsum, ut ubi ego sum et uos sitis.
Sed dicis quia solis discipulis loquebatur, quod ipsis solis spoponderit multas mansiones: igitur undecim tantum discipulis praeparabat. et ubi est illud, quod ex omnibus partibus uenient et recumbent in dei regno? unde uoluntatis diuinae dubitamus effectus? sed Christi uelle fecisse est. denique demonstrauit et uiam, demonstrauit et locum dicens: et quo uado uos scitis et uiam meam scitis. locus apud patrem est, uia Christus est, sicut ipse ait: «ego sum uia et ueritas et uita. nemo uenit ad patrem nisi per me.»
Ingrediamur hanc uiam, teneamus ueritatem, uitam sequamur. uia est quae perducit, ueritas quae confirmat, uita quae per se redditur. et ut sciamus ueram uoluntatem, addidit in posterioribus: «pater, quos dedisti mihi, uolo ut ubi ego sum et illi sint me cum ut uideant claritatem meam, pater.» repetitio ista confirmatio est sicut illud: «Abraham, Abraham!» et alibi: «ego sum, ego sum qui deleo iniquitates tuas.» pulchre autem quod supra promisit hic poposcit. et quia ante promisit et sic poposcit, non ante poposcit et sic promisit, promisit quasi arbiter muneris, conscius potestatis, poposcit a patre quasi pietatis interpres. et ante promisit, ut potestatem agnoscas, poposcit postea, ut pietatem intellegas. non poposcit ante et sic promisit, ne uideretur promisisse potius quod inpetrauerat quam quod promiserat praestitisse. nec superfluum putes quod poposcit, cum tibi exprimat paternae uoluntatis consortium, in quo unitatis indicium, non incrementum est potestatis.
Sequimur te, domine Iesu: sed ut sequamur accerse, quia sine te nullus ascendet. tu enim uia es, ueritas uita possibilitas fides praemium. suscipe tuos quasi uia, confirma quasi ueritas, uiuifica quasi uita.
Cyril of Alexandria, Commentary on John, 10:2 (PG 74, 331-334)
Ὅτι προσήκοι τῆς εἰς αὐτὸν ἀγάπης ἐξηρτῆσθαι φιλεῖν, καὶ πόσον ἐκ τοῦ κολλᾶσθαι αὐτῷ κερδανοῦμεν ἐπιδεῖξαι θελήσας τὸ ὠφελοῦν, ἄμπελον μὲν ἑαυτὸν εἶναί φησιν, ὡς ἐν παραδείγματος λόγῳ, κλήματα γε μὴν τοὺς ἑνωθέντας αὐτῷ καὶ ἐνηρμοσμένους τρόπον τινὰ καὶ ἐμπεπηγότας, γεγονότας τε ἤδη τῆς ἑαυτοῦ φύσεως κοινωνοὺς, διὰ τοῦ μεταλαχεῖν Ἁγίου Πνεύματος· τὸ γὰρ συνενῶσαν ἡμᾶς τῷ Σωτῆρι Χριστῷ τὸ Ἅγιον Πνεῦμα αὐτοῦ ἐστιν.
προαιρετικὴ μὲν γὰρ ἡ πρὸς τὴν ἄμπελον κόλλησις τῶν προσιόντων αὐτῇ, σχετικὴ δὲ παρ' αὐτῆς ἡ πρὸς ἡμᾶς. ἐκ μὲν γὰρ προαιρέσεως ἀγαθῆς προσεληλύθαμεν ἡμεῖς διὰ τῆς πίστεως, γένος δὲ γεγόναμεν αὐτοῦ τὸ τῆς υἱοθεσίας ἀξίωμα παρ' αὐτοῦ κομισάμενοι. καὶ γὰρ δὴ κατὰ τὸν ἅγιον Παῦλον «Ὁ κολλώμενος τῷ Κυρίῳ ἓν πνεῦμά ἐστιν.»
ὥσπερ οὖν ἐν ἑτέροις κρηπὶς καὶ θεμέλιος διὰ τῆς τοῦ προφήτου κατωνόμασται φωνῆς· ἐπ' αὐτῷ γὰρ ἐποικοδομούμεθα, λίθοι καὶ ἡμεῖς χρηματίσαντες, ζῶντες καὶ πνευματικοὶ, «εἰς ἱεράτευμα ἅγιον, εἰς κατοικητήριον τοῦ Θεοῦ ἐν Πνεύματι,» καθ' ἕτερον δέ τινα τρόπον οἰκοδομεῖσθαι πρὸς τοῦτο μὴ δυνάμενοι, εἰ μὴ γέγονεν ἡμῖν θεμέλιος ὁ Χριστός· οὕτω κἀνθάδε κατὰ τὴν ἴσην τοῦ νοήματος ἀναλογίαν, ἄμπελον ἑαυτὸν εἶναί φησι τῶν ἐξ αὐτῆς κλημάτων ὡς μητέρα καὶ τροφόν.
ἀνεγεννήθημεν γὰρ ἐξ αὐτοῦ τε καὶ ἐν αὐτῷ ἐν Πνεύματι πρὸς καρποφορίαν ζωῆς, οὐχὶ τῆς ἀρχαίας καὶ παλαιᾶς, ἀλλὰ τῆς ἐν καινότητι πίστεώς τε καὶ ἀγάπης τῆς εἰς αὐτόν. διατηρούμεθα δὲ πρὸς τὸ ἔχειν τὸ εἶναι, προσπεφυκότες ὥσπερ αὐτῷ καὶ ἀπρὶξ ἐχόμενοι τῆς παραδοθείσης ἡμῖν ἁγίας ἐντολῆς καὶ διὰ τοῦ σώζειν ἐπείγεσθαι τὸ ἐκ τῆς εὐγενείας ἀγαθὸν, τουτέστι, διὰ τοῦ μὴ ἀνέχεσθαι λυπεῖν κατά τι γοῦν ὅλως τὸ ἐνοικισθὲν ἡμῖν Ἅγιον Πνεῦμα, δι' οὗ κατοικεῖν ἐν ἡμῖν νοεῖται Θεός.
κατὰ τίνα γὰρ τρόπον ἐσμὲν ἐν Χριστῷ καὶ αὐτὸς ἐν ἡμῖν, αὐτὸς ἡμῖν ὁ σοφὸς Ἰωάννης ἐπιδείξει λέγων «Ἐν τούτῳ γινώσκομεν ὅτι ἐσμὲν ἐν αὐτῷ καὶ αὐτὸς ἐν ἡμῖν, ἐκ τοῦ Πνεύματος οὗ ἔδωκεν ἡμῖν»...
ὅνπερ γὰρ τρόπον τῆς ἀμπέλου τὸ πρέμνον τῆς ἰδίας καὶ ἐνούσης αὐτῷ ποιότητος φυσικῆς διακονεῖ τε καὶ διανέμει τοῖς κλήμασι τὴν ἀπόλαυσιν, οὕτως ὁ Μονογενὴς τοῦ Θεοῦ Λόγος, τῆς τε τοῦ Θεοῦ καὶ Πατρὸς καὶ τῆς ἑαυτοῦ φύσεως τὴν οἱονεὶ συγγένειαν τοῖς ἁγίοις ἐντίθησι τὸ Πνεῦμα διδοὺς, ἅτε δὴ καὶ συνενωθεῖσιν αὐτῷ διά τε τῆς πίστεως καὶ τῆς εἰσάπαν ὁσιότητος· τρέφει δὲ πρὸς εὐσέβειαν, καὶ ἁπάσης αὐτοῖς ἀρετῆς καὶ ἀγαθουργίας εἴδησιν ἐνεργάζεται.
Augustine of Hippo, Treatise 65 on John, 1-3 (CCL 36, 490-492)
Dominus iesus mandatum nouum se discipulis suis dare testatur, ut diligant inuicem: mandatum, inquit, nouum do uobis, ut diligatis inuicem.
Nonne iam erat hoc mandatum in antiqua dei lege, ubi scriptum est: diliges proximum tuum tamquam teipsum? cur ergo nouum appellatur a domino, quod tam uetus esse conuincitur? an ideo est mandatum nouum, quia exuto uetere induit nos hominem nouum? innouat quippe audientem, uel potius obedientem, non omnis, sed ista dilectio quam dominus ut a carnali dilectione distingueret, addidit: sicut dilexi uos...
Dilectio ista nos innouat, ut simus homines noui, heredes testamenti noui, cantatores cantici noui. haec dilectio, fratres carissimi, antiquos etiam tunc iustos, tunc patriarchas et prophetas, sicut postea beatos apostolos innouauit, ipsa et nunc innouat gentes, et ex uniuerso genere humano quod diffunditur toto orbe terrarum, facit et colligit populum nouum, corpus nouae nuptae filii dei unigeniti sponsae, de qua dicitur in cantico canticorum: quae est ista quae adscendit dealbata? utique dealbata, quia innouata; unde nisi mandato nouo?
Propter quod pro inuicem sollicita sunt membra in ea; et si patitur unum membrum, compatiuntur omnia membra, et si glorificatur unum membrum, congaudent omnia membra. audiunt enim, atque custodiunt: mandatum nouum do uobis, ut uos inuicem diligatis, non sicut se diligunt qui corrumpunt, nec sicut se diligunt homines, quoniam homines sunt; sed sicut se diligunt, quoniam dii sunt et filii altissimi omnes, ut sint filio eius unico fratres, ea dilectione inuicem diligentes, qua ipse dilexit eos, perducturus eos ad illum finem qui sufficiat eis, ubi satietur in bonis desiderium eorum. tunc enim aliquid desiderio non deerit, quando omnia in omnibus deus erit...
Hanc dilectionem nobis donat ipse qui ait: sicut dilexi uos, ut et uos diligatis inuicem. ad hoc ergo nos dilexit, ut et nos diligamus inuicem; hoc nobis conferens diligendo nos, ut mutua dilectione constringamur inter nos, et tam dulci uinculo connexis membris corpus tanti capitis simus.
EASTER SUNDAY 6
John Chrysostom, Homily 75 on John, 1 (PG 59, 403-405)
«Ἐὰν ἀγαπᾶτέ με, τὰς ἐντολὰς τὰς ἐμὰς τηρήσατε· καὶ ἐγὼ ἐρωτήσω τὸν Πατέρα, καὶ ἄλλον Παράκλητον δώσει ὑμῖν, ἵνα μένῃ μεθ' ὑμῶν εἰς αἰῶνα, τὸ Πνεῦμα τῆς ἀληθείας, ὃ ὁ κόσμος οὐ δύναται λαβεῖν, ὅτι οὐ θεωρεῖ αὐτὸ, οὐδὲ γινώσκει αὐτό»... Ἐπειδὴ γὰρ οὐδέπω αὐτὸν ἐγνωκότας εἰκὸς ἦν σφόδρα ἐπιζητεῖν τὴν συνουσίαν ἐκείνην, τὰ ῥήματα, τὴν κατὰ σάρκα αὐτοῦ παρουσίαν, καὶ μηδεμίαν δέχεσθαι παραμυθίαν ἀπόντος· τί φησιν; «Ἐρωτήσω τὸν Πατέρα, καὶ ἄλλον Παράκλητον δώσει ὑμῖν·» τουτέστιν, Ἄλλον ὡς ἐμέ...
Ὅτε γὰρ αὐτοὺς ἐκάθαρε διὰ τῆς θυσίας, τότε ἐπέπτη τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον. Καὶ τί δήποτε ὄντος μετ' αὐτῶν οὐκ ἐπήρχετο; Ὅτι οὐδέπω ἦν ἡ θυσία ἀνηνεγμένη. Ἐπειδὴ δὲ λοιπὸν καὶ ἡ ἁμαρτία ἐλύθη, καὶ αὐτοὶ πρὸς κινδύνους ἐπέμποντο, καὶ πρὸς τοὺς ἀγῶνας ἀπεδύοντο, ἔδει τὸν ἀλείφοντα ἐλθεῖν. Τίνος δὲ ἕνεκεν οὐκ εὐθέως μετὰ τὴν ἀνάστασιν τὸ Πνεῦμα ἔρχεται; Ἵνα ἐν πολλῇ αὐτοῦ καταστάντες ἐπιθυμίᾳ, μετὰ πολλῆς αὐτὸ δέξωνται χάριτος.
Ἕως μὲν γὰρ ἦν μετ' αὐτῶν ὁ Χριστὸς, οὐκ ἦσαν ἐν θλίψει· ἐπειδὴ δὲ ἀπῆλθε, γυμνωθέντες καὶ ἐν φόβῳ πολλῷ καταστάντες, μετὰ πολλῆς ἔμελλον αὐτὸ τῆς προθυμίας δέχεσθαι. Μεθ' ὑμῶν μένει. Τοῦτο δηλοῖ, ὅτι οὐδὲ μετὰ τελευτὴν ἀφίσταται. Ἵνα δὲ μὴ Παράκλητον ἀκούσαντες, πάλιν ἐνσάρκωσιν ἑτέραν ὑποπτεύσωσι, καὶ ὀφθαλμοῖς προσδοκήσωσιν αὐτὸ θεωρεῖν, διορθούμενός φησιν· «Ὃ ὁ κόσμος οὐ δύναται λαβεῖν, ὅτι οὐ θεωρεῖ αὐτό.»
Οὐ γὰρ οὕτως ὑμῖν συνέσται ὥσπερ ἐγώ· ἀλλ' ἐν αὐταῖς οἰκήσει ταῖς ὑμετέραις ψυχαῖς· τοῦτο γάρ ἐστι τὸ, Ἐν ὑμῖν ἔσται. Πνεῦμα δὲ ἀληθείας αὐτὸ καλεῖ, διὰ τούτου τοὺς τύπους τοὺς ἐν τῇ Παλαιᾷ δηλῶν. «Ἵνα μεθ' ὑμῶν ᾖ.» Τί ἐστι, Μεθ' ὑμῶν ᾖ; Ὅ φησιν αὐτὸς, ὅτι «Ἐγὼ μεθ' ὑμῶν εἰμι.» Ἄλλως δὲ, καὶ, ἕτερόν τι αἰνίττεται, ὅτι Οὐ πείσεται ταῦτα ἅπερ ἐγὼ, οὔτε ἀποφοιτήσει.
Ὃ ὁ κόσμος οὐ δύναται λαβεῖν, ὅτι οὐ θεωρεῖ αὐτό. Τί γὰρ, εἰπέ μοι, τῶν ἄλλων θεωρητόν; Οὐδέν. Ἀλλ' ἐνταῦθα τὴν γνῶσίν φησιν. Ἐπήγαγε γοῦν· Οὐδὲ γινώσκει αὐτό· οἶδε γὰρ καὶ ἐπὶ τῆς ἀκριβοῦς γνώσεως θεωρίαν λέγειν. Ἐπειδὴ γὰρ τῶν αἰσθήσεων τρανοτέρα ἐστὶν ἡ ὄψις, διὰ ταύτης ἀεὶ τὴν ἀκριβῆ παρίστησι γνῶσιν. Κόσμον δὲ ἐνταῦθα τοὺς πονηρούς φησι, καὶ ταύτῃ παραμυθούμενος αὐτοὺς τοῦ δοῦναι αὐτοῖς δῶρον ἐξαίρετον. Ὅρα πόσοις ἐπῆρε τὸν περὶ αὐτοῦ λόγον. Εἶπεν, ὅτι Ἄλλος ὡς ἐγώ ἐστιν· εἶπεν, ὅτι Οὐκ ἀφίησιν ὑμᾶς· εἶπεν, ὅτι Πρὸς ὑμᾶς μόνους ἔρχεται, ὥσπερ οὖν καὶ ἐγώ· εἶπεν, ὅτι Ἐν ὑμῖν μένει· ἀλλ' οὐδὲ οὕτω τὴν ἀθυμίαν αὐτῶν ἐξέβαλεν. Αὐτὸν γὰρ ἐζήτουν ἔτι, καὶ τὴν συνήθειαν τὴν αὐτοῦ, τοῦτο γοῦν θεραπεύων, φησίν· Οὐδὲ ἐγὼ ἀφήσω ὑμᾶς ὀρφανούς· ἔρχομαι πρὸς ὑμᾶς. Μὴ δείσητε, φησίν· οὐ διὰ τοῦτο εἶπον ἄλλον Παράκλητον πέμπειν, ὡς αὐτὸς ὑμῶν εἰς τέλος ἀπανιστάμενος· οὐ διὰ τοῦτο εἶπον, ὅτι Παρ' ὑμῖν μένει, ὡς οὐκέτι ὀψόμενος ὑμᾶς. Καὶ γὰρ καὶ αὐτὸς ἔρχομαι πρὸς ὑμᾶς. Οὐκ ἀφήσω ὑμᾶς ὀρφανούς.
Augustine of Hippo, Treatise 82 on John, 1-4 (CCL 36, 532-534)
Magis magis que saluator gratiam qua saluamur discipulis loquendo commendans: in hoc, inquit, clarificatus est pater meus, ut fructum plurimum afferatis, et efficiamini mei discipuli... si enim in hoc clarificatus est deus pater ut fructum plurimum afferamus, et efficiamur christi discipuli, non hoc gloriae nostrae tribuamus, tamquam hoc ex nobis ipsis habeamus. eius est enim haec gratia, et ideo in hoc non nostra, sed eius est gloria. unde et alibi cum dixisset: sic luceat lumen uestrum coram hominibus, ut uideant opera uestra bona, ne a semetipsis putarent esse bona opera sua, mox addidit: et glorificent patrem uestrum qui in caelis est. in hoc enim glorificatur pater ut fructum plurimum afferamus, et efficiamur christi discipuli. a quo efficimur, nisi ab illo cuius misericordia praeuenit nos? ipsius enim figmentum sumus, creati in christo iesu in operibus bonis.
«Sicut dilexit me pater,» inquit, «et ego dilexi uos; manete in dilectione mea.» ecce unde sunt nobis opera bona. nam unde nobis essent, nisi quia fides per dilectionem operatur? unde autem diligeremus, nisi prius diligeremur? apertissime hoc in epistola sua idem iste euangelista dixit: nos diligamus deum, quoniam ipse prior dilexit nos... nam pater utique diligit et nos, sed in ipso; quia in hoc glorificatur pater, ut fructum afferamus in uite, hoc est in filio, et efficiamur eius discipuli.
Manete, inquit, in dilectione mea. quomodo manebimus? audi quid sequitur: si praecepta mea, inquit, seruaueritis, manebitis in dilectione mea. dilectio facit praecepta seruari, an praecepta seruata faciunt dilectionem? sed quis ambigat quod dilectio praecedit? unde enim praecepta seruet non habet, qui non diligit. quod ergo ait: si praecepta mea seruaueritis, manebitis in dilectione mea, ostendit non unde dilectio generetur, sed unde monstretur. tamquam diceret: nolite uos putare manere in dilectione mea, si non seruatis praecepta mea; si enim seruaueritis, manebitis. hoc est, hinc apparebit quod in dilectione mea manebitis, si praecepta mea seruabitis. ut nemo se fallat, dicendo quod eum diligat, si eius praecepta non seruat. nam in tantum eum diligimus, in quantum eius praecepta seruamus; in quantum autem minus seruamus, minus diligimus... non ergo ut nos diligat, prius eius praecepta seruamus; sed nisi nos diligat, praecepta eius seruare non possumus. haec est gratia quae humilibus patet, superbos latet.
Bernard of Clairvaux, Sermon 27 on the Canticle of Canticles, 8-10
Ego et Pater, ait Filius, ad eum, id est ad sanctum hominem, veniemus, et mansionem apud eum faciemus. prophetam quoque non de alio dixisse caelo arbitror: tu autem in sancto habitas, laus Israel. manifeste autem apostolus dicit habitare Christum per fidem in cordibus nostris.
Nec mirum, si libenter inhabitat caelum hoc Dominus Iesus, quod utique, non quomodo ceteros, dixit tantum ut fieret, sed pugnavit ut acquireret, occubuit ut redimeret. Ideo et post laborem, voto potitus ait: «Haec requies mea in saeculum saeculi, hic habitabo quoniam elegi eam.» Et beata cui dicitur: «Veni electa mea, et ponam in te thronum meum.» Quid tu tristis es nunc, o anima mea, et quare conturbas me? Putas ne et tu penes te invenias locum Domino? Et quis nobis in nobis locus huic idoneus gloriae, sufficiens maiestati? Utinam vel merear adorare in loco ubi steterunt pedes eius! Quis dabit mihi saltem vestigiis adhaerere sanctae cuiuspiam animae, quam elegit in hereditatem sibi? Tamen si dignetur et meam infundere animam unctione misericordiae suae, atque ita extendere sicut pellem, quae utique cum ungitur dilatatur, quatenus et ego dicere valeam: «Viam mandatorum tuorum cucurri, cum dilatasti cor meum,» potero etiam fortassis ipse ostendere in meipso, etsi non cenaculum grande stratum, ubi possit recumbere cum discipulis suis, attamen ubi saltem reclinet caput...
Deinde necesse est eam crescere ac dilatari, ut sit capax Dei. Porro latitudo eius dilectio eius, sicut dicit Apostolus: «Dilatamini in caritate.» Nam etsi anima minime, cum sit spiritus, corpoream recipit quantitatem, tamen confert illi gratia quod negatum est a natura. Crescit quidem et extenditur, sed spiritualiter; crescit non in substantia, sed in virtute; crescit et in gloria; crescit denique et proficit in virum perfectum, in mensuram aetatis plenitudinis Christi; crescit etiam in templum sanctum in Domino.
Ergo quantitas cuiusque animae aestimetur de mensura caritatis quam habet, ut, verbi gratia, quae multum habet caritatis magna sit, quae parum parva, quae vero nihil nihil, dicente Paulo: «Si caritatem non habuero, nihil sum.»
EASTER: THE ASCENSION
Cycle A: Matthew 28:16-20
Leo the Great, Treatise 74, 1-2 (CCL 138A 455-457)
Sacramentum, dilectissimi, salutis nostrae, quam pretio sanguinis sui uniuersitatis conditor aestimauit, a die corporalis ortus usque ad exitum passionis, per dispensationem humilitatis impletum est. Et licet multa etiam in forma serui diuinitatis signa radiauerint, proprie tamen illius temporis actio ad demonstrandam suscepti hominis pertinuit ueritatem. Post passionem uero, ruptis mortis uinculis, quae uim suam in eum qui peccati erat nescius incedendo perdiderat, infirmitas in uirtutem, mortalitas in aeternitatem, contumelia transiuit in gloriam, quam dominus Iesus christus in multis manifestis que documentis multorum declarauit aspectui, donec triumphum uictoriae, quem reportarat a mortuis, inferret et caelis.
Sicut ergo in sollemnitate paschali resurrectio nobis domini fuit causa laetandi, ita ascensio eius in caelos praesentium nobis est materia gaudiorum, recolentibus illum diem et rite uenerantibus, quo natura nostrae humilitatis in christo supra omnem caeli militiam, supra omnes ordines angelorum, et ultra cunctarum altitudinem potestatum, ad dei patris est prouecta consessum. Quo ordine operum diuinorum nos fundati, nos aedificati sumus, ut mirabilior fieret gratia dei, cum remotis a conspectu hominum, quae merito reuerentiam sui sentiebantur indicere, fides non diffideret, spes non fluctuaret, caritas non teperet.
Magnarum enim hic uigor mentium et ualde fidelium est hoc lumen animorum, incunctanter credere quae corporeo non uidentur intuitu, et ibi figere desiderium, quo nequeas inferre conspectum. Haec autem pietas unde in nostris cordibus nasceretur, aut quomodo quisquam iustificaretur per fidem, si in his tantum salus nostra consisteret, quae obtutibus subiacerent? Vnde et illi uiro qui de resurrectione christi uidebatur ambigere, nisi in ipsius carne uestigia passionis et uisu explorasset et tactu: Quia uidisti me, inquit dominus, credidisti, beati qui non uiderunt et crediderunt.
Vt igitur huius beatitudinis, dilectissimi, capaces esse possimus, expletis omnibus quae euangelicae praedicationi et noui testamenti mysteriis congruebant, dominus noster Iesus christus, quadragesimo post resurrectionem die coram discipulis eleuatus in caelum, corporalis praesentiae modum fecit, mansurus in patris dextera, donec tempora multiplicandis ecclesiae filiis diuinitus praestituta peragantur, et ad iudicandos uiuos et mortuos in eadem carne in qua ascendit adueniat. Quod itaque redemptoris nostri conspicuum fuit, in sacramenta transiuit, et ut fides excellentior esset ac firmior, uisioni doctrina successit, cuius auctoritatem supernis inluminata radiis credentium corda sequerentur.
Augusine of Hippo, Treatise 4 on 1 John, 2-3 (SC 75, 220-224)
Credimus in iesum quem non uidimus. adnuntiauerunt eum qui uiderunt, qui contrectauerunt, qui uerbum ex ore ipsius audierunt. et ut hoc persuaderent generi humano, ab illo missi sunt; non a se ipsis ire ausi sunt. et quo missi sunt? audistis cum euangelium legeretur: ite, praedicate euangelium uniuersae creaturae quae sub caelo est. ubique ergo discipuli missi sunt adtestantibus signis et prodigiis ut crederetur illis qui ea dicebant quae uiderant.
Et credimus in eum quem non uidimus et uenturum eum expectamus. quicumque illum fide expectant cum uenerit, gaudebunt; qui sine fide sunt cum uenerit quod nunc non uident, erubescent... maneamus ergo in uerbis eius ne confundamur cum uenerit. ipse enim dicit in euangelio eis qui in eum crediderant: si permanseritis in uerbo meo, uere discipuli mei estis. et quasi dicerent: quo fructu?, et cognoscetis, inquit, ueritatem, et ueritas liberabit uos.
Modo enim salus nostra in spe, nondum in re. non enim tenemus iam quod promissum est, sed uenturum speramus. fidelis est autem qui promisit; non te fallit. tantum tu noli deficere, sed expecta promissorem. non enim nouit fallere ueritas. tu noli esse mendax ut aliud profitearis, aliud agas. tu serua fidem, et ille seruat pollicitationem. si autem tu non seruaueris fidem, tu te fraudasti, non ille qui promisit.
Si scitis quia iustus est, scitote quia omnis qui facit iustitiam ex ipso est natus. iustitia modo nostra ex fide. iustitia perfecta non est nisi in angelis et uix in angelis si deo comparentur. tamen si qua perfecta iustitia animarum et spirituum est quos deus creauit, in angelis est sanctis, iustis, bonis, nullo lapsu auersis, nulla superbia cadentibus sed manentibus semper in contemplatione uerbi dei et nihil aliud dulce habentibus nisi a quo creati sunt. in ipsis perfecta iustitia est; in nobis autem ex fide coepit esse secundum spiritum.
Cyril of Alexandria, Commentary on John, 9 (PG 74, 182-183)
Εἰ μὴ πολλαὶ τοιγαροῦν ἦσαν αἱ παρὰ τῷ Θεῷ καὶ Πατρὶ μοναὶ, ταύτης ἂν ἕνεκεν τῆς αἰτίας προαποδημήσειν ἔφη, ὡς δηλονότι προετοιμάσαι τὰ τῶν ἁγίων ἐνδιαιτήματα· πολλὰς δὲ οὔσας εἰδὼς προητοιμασμένας ἤδη, καὶ τῶν ἀγαπώντων Θεὸν περιμενούσας τὴν ἄφιξιν, οὐχὶ ταύτης ἕνεκα τῆς αἰτίας ἀποδημήσων, φησὶν, ἀλλὰ τῆς ἀνόδου τῆς πρὸς τὸ ἄνω, νομὴν ὥσπερ τινὰ καὶ τόπον προευτρεπίσων ὑμῖν, καὶ τὸ πάλαι δύσβατον ἐξομαλιῶν. ἄβατος γὰρ ἦν ἀνθρώποις παντελῶς ὁ οὐρανὸς, καὶ οὐ πεπάτηκε πρότερον πώποτε σὰρξ τὸ καθαρὸν ἐκεῖνο καὶ πάναγνον τῶν ἀγγέλων χωρίον, ἐνεκαίνισε δὲ πρῶτος ἡμῖν τὴν εἰς αὐτὸν ἄνοδον ὁ Χριστὸς, καὶ τόπον ἔδωκεν ἀνόδου τῆς εἰς οὐρανὸν τῇ σαρκὶ, ἀπαρχὴν ὥσπερ τινὰ τῶν κεκοιμημένων, καὶ ἐν γῆς χώματι κειμένων, ἑαυτὸν ἀνακαινίσας τῷ Θεῷ καὶ Πατρὶ, καὶ πρῶτος ἄνθρωπος ὀφθεὶς τοῖς ἐν οὐρανῷ.
τοιγάρτοι καὶ τὸ σεπτὸν καὶ μέγα τῆς ἐπιδημίας τῆς μετὰ σαρκὸς μυστήριον οὐκ εἰδότες οἱ κατ' οὐρανὸν ὄντες ἄγγελοι, ἀνιόντα κατετεθήπεσαν, ἐπὶ δὲ τῷ ξένῳ καὶ ἀήθει πράγματι μονονουχὶ τεθορυβημένοι φασί «Τίς οὗτος ὁ παραγενόμενος ἐξ Ἐδώμ;» τουτέστιν, ἐκ γῆς· ἀλλ' οὐκ ἀδίδακτον τῆς τοῦ Θεοῦ καὶ Πατρὸς ἀξιαγάστου σοφίας τὴν ἄνω πληθὺν ἀφῆκε τὸ Πνεῦμα, διεκελεύετο δὲ μᾶλλον ὡς βασιλεῖ καὶ τῶν ὅλων Δεσπότῃ τὰς οὐρανίους ἀνοιγνύναι πύλας ἀναφωνοῦν «Ἄρατε πύλας οἱ ἄρχοντες ὑμῶν, καὶ ἐπάρθητε πύλαι αἰώνιοι, καὶ εἰσελεύσεται ὁ βασιλεὺς τῆς δόξης.»
ἐνεκαίνισε τοίνυν ἡμῖν ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς ὁ Χριστὸς ὁδὸν πρόσφατον καὶ ζῶσαν, ὡς ὁ Παῦλός φησιν, «οὐκ εἰς χειροποίητα ἅγια εἰσελθὼν, ἀλλ' εἰς αὐτὸν τὸν οὐρανὸν, νῦν ἐμφανισθῆναι τῷ προσώπῳ τοῦ Θεοῦ ὑπὲρ ἡμῶν.» οὐ γὰρ ἑαυτὸν ἐμφανίσων τῷ προσώπῳ τοῦ Θεοῦ καὶ Πατρὸς ἀναβέβηκεν ὁ Χριστός· ἦν γὰρ καὶ ἔστι καὶ ἔσται διὰ παντὸς ἐν Πατρὶ, καὶ ἐν ὀφθαλμοῖς τοῦ ἰδίου γεννήτορος, αὐτὸς γάρ ἐστιν, ᾧ προσχαίρει διὰ παντός· ἀνέβη δὲ νῦν ὡς ἄνθρωπος ἀσυνήθως τε καὶ ξένως ἐμφανισθῆναι ὁ πάλαι γυμνὸς ἀνθρωπότητος Λόγος. δι' ἡμᾶς δὲ τοῦτο καὶ ὑπὲρ ἡμῶν, ἵνα καὶ ὡς ἄνθρωπος εὑρεθεὶς, ὡς Υἱὸς ἐν δυνάμει καὶ μετὰ σαρκὸς ἀκούσας καθόλου «Κάθου ἐκ δεξιῶν μου,» τῆς υἱοθεσίας τὴν δόξαν ὅλῳ δι' ἑαυτοῦ παραπέμψῃ τῷ γένει·
εἷς γάρ ἐστιν ἐξ ἡμῶν, καθὸ πέφηνεν ἄνθρωπος, ἐκ δεξιῶν τοῦ Θεοῦ καὶ Πατρὸς, εἰ καὶ ὑπὲρ πᾶσάν ἐστιν τὴν κτίσιν, καὶ ὁμοούσιος τῷ ἰδίῳ γεννήτορι, καθὸ πέφηνεν ἐξ αὐτοῦ Θεὸς ἐκ Θεοῦ καὶ φῶς ἐκ φωτὸς κατὰ ἀλήθειαν. ἐνεφανίσθη τοίνυν, ὡς ἄνθρωπος ὑπὲρ ἡμῶν τῷ Πατρὶ, ἵνα ἡμᾶς τοὺς ἐκ προσώπου γεγονότας διὰ τὴν ἀρχαίαν παράβασιν, στήσῃ πάλιν ὡς ἐν προσώπῳ τοῦ Πατρός· κεκάθικεν, ὡς Υἱὸς, ἵνα καὶ ἡμεῖς ὡς υἱοὶ δι' αὐτοῦ χρηματίσωμεν καὶ τέκνα Θεοῦ. διάτοι τοῦτο καὶ ὁ Παῦλος, ὁ τὸν Χριστὸν ἔχειν ἐν ἑαυτῷ λαλοῦντα διατεινόμενος, κοινὰ τῇ φύσει τῇ ἀνθρωπείᾳ τὰ εἰς αὐτὸν ἰδικῶς γεγονότα διδάσκων φησὶν, ὅτι «καὶ συνήγειρεν ἡμᾶς καὶ συνεκάθισεν ἐν τοῖς ἐπουρανίοις ἐν Χριστῷ.»
ἴδιον μὲν γὰρ ὡς Υἱῷ κατὰ φύσιν ὑπάρχει Χριστῷ τὸ τῆς συνεδρείας ἀξίωμα, καὶ τὴν τοῦ συγκαθῆσθαι δόξαν αὐτῷ τε πρεπόντως καὶ μόνῳ ἀληθῶς ἀνακεῖσθαι φήσομεν. τὸ δὲ ὅλως καθ' ἡμᾶς ὑπάρχειν τὸν συνεδρεύοντα καθὸ πέφηνεν ἄνθρωπος μετὰ τοῦ νοεῖσθαι καὶ Θεὸν ἐκ Θεοῦ, παραπέμπει πως καὶ εἰς ἡμᾶς τὴν ἐκ τοῦ ἀξιώματος χάριν.
EASTER SUNDAY 7
John Chrysostom, In illud: Pater si possibile est transeat (PG 51, 34-35)
Πάτερ, ἐλήλυθεν ἡ ὥρα· δόξασόν σου τὸν Υἱὸν, δόξαν τὸν σταυρὸν καλῶν· καὶ πῶς ἐνταῦθα μὲν παραιτεῖται, ἐκεῖ δὲ καὶ κατεπείγει; Ὅτι γὰρ δόξα ὁ σταυρὸς, ἄκουσον τί φησιν ὁ εὐαγγελιστής· «Οὐδέπω γὰρ ἦν Πνεῦμα ἅγιον, ὅτι Ἰησοῦς οὔπω ἐδοξάσθη.» Ὃ δὲ λέγει, τοῦτό ἐστιν· Οὐδέπω ἦν δοθεῖσα ἡ χάρις, ἐπειδὴ ἡ ἔχθρα ἡ πρὸς τοὺς ἀνθρώπους οὐδέπω ἦν καταλυθεῖσα, τῷ μηδέπω τὸν σταυρὸν προκεχωρηκέναι. Ὁ γὰρ σταυρὸς τὴν ἔχθραν τοῦ Θεοῦ κατέλυσε τὴν πρὸς τοὺς ἀνθρώπους, τὰς καταλλαγὰς ἐκόμισε, τὴν γῆν οὐρανὸν ἐποίησε, τοὺς ἀνθρώπους τοῖς ἀγγέλοις ἀνέμιξε, τοῦ θανάτου τὴν ἀκρόπολιν κατήγαγε, τοῦ διαβόλου τὴν ἰσχὺν ἐξενεύρωσε, τῆς ἁμαρτίας τὴν δύναμιν ἠφάνισε, τὴν γῆν τῆς πλάνης ἀπήλλαξε, τὴν ἀλήθειαν ἐπανήγαγε, τοὺς δαίμονας ἀπήλασε, ναοὺς καθεῖλε, βωμοὺς ἀνέτρεψε, κνίσσαν ἠφάνισε, τὴν ἀρετὴν κατεφύτευσε, τὰς Ἐκκλησίας ἐῤῥίζωσε.
Σταυρὸς, τὸ τοῦ Πατρὸς θέλημα, ἡ τοῦ Υἱοῦ δόξα, τὸ τοῦ Πνεύματος ἀγαλλίαμα, τὸ τοῦ Παύλου καύχημα· Ἐμοὶ γὰρ, φησὶ, μὴ γένοιτο καυχᾶσθαι, εἰ μὴ ἐν τῷ σταυρῷ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. Σταυρὸς ὁ τοῦ ἡλίου φανότερος, ὁ τῆς ἀκτῖνος φαιδρότερος· ὅταν γὰρ ἐκεῖνος σκοτίζηται, τότε οὗτος λάμπει· σκοτίζεται δὲ ὁ ἥλιος τότε οὐκ ἀφανιζόμενος, ἀλλὰ νικώμενος τῇ τοῦ σταυροῦ φαιδρότητι. Σταυρὸς τὸ χειρόγραφον ἡμῶν διέῤῥηξε, τοῦ θανάτου τὸ δεσμωτήριον ἄχρηστον ἐποίησε, σταυρὸς τῆς τοῦ Θεοῦ ἀγάπης ἡ ἀπόδειξις...
Σταυρὸς παράδεισον ἠνέῳξε, λῃστὴν εἰσήγαγε, τὸ τῶν ἀνθρώπων γένος ἀπόλλυσθαι μέλλον καὶ οὐδὲ τῆς γῆς ἄξιον πρὸς τὴν τῶν οὐρανῶν βασιλείαν ἐχειραγώγησε. Τοσαῦτα ἀγαθὰ ἀπὸ τοῦ σταυροῦ καὶ γέγονε καὶ γίνεται, καὶ οὐ βούλεται σταυρωθῆναι, εἰπέ μοι; Καὶ τίς ἂν τοῦτο εἴποι; Εἰ δὲ μὴ ἐβούλετο, τίς αὐτὸν ἠνάγκασε; τίς ἐβιάσατο; τί δὲ καὶ προέπεμψε προφήτας ἀπαγγέλλοντας, ὅτι σταυρωθήσεται, μὴ μέλλων σταυροῦσθαι, μηδὲ βουλόμενος τοῦτο ὑπομεῖναι; Τίνος δὲ ἕνεκεν καὶ ποτήριον καλεῖ τὸν σταυρὸν, εἴ γε μὴ ἐβούλετο σταυρωθῆναι; Τοῦτο γὰρ ἐνδεικνυμένου ἐστὶ τὴν ἐπιθυμίαν, ἣν ἔχει περὶ τὸ πρᾶγμα. Ὥσπερ γὰρ τοῖς διψῶσι τὸ ποτήριον ἡδὺ, οὕτω καὶ αὐτῷ τὸ σταυρωθῆναι· δι' ὃ καὶ ἔλεγεν· Ἐπιθυμίᾳ ἐπεθύμουν τοῦτο τὸ Πάσχα φαγεῖν μεθ' ὑμῶν, οὐχ ἁπλῶς εἰπὼν τοῦτο, ἀλλὰ διὰ τὴν αἰτίαν ταύτην, ἐπειδὴ μετὰ τὴν ἑσπέραν ὁ σταυρὸς αὐτὸν διεδέχετο.
Ὁ τοίνυν καὶ δόξαν τὸ πρᾶγμα καλῶν, καὶ τῷ μαθητῇ ἐπιτιμῶν, ὅτι διεκώλυεν αὐτὸν, καὶ τὸν καλὸν ποιμένα ἐντεῦθεν δεικνὺς ἀπὸ τοῦ σφάττεσθαι ὑπὲρ τῶν προβάτων, καὶ ἐπιθυμίᾳ ἐπιθυμεῖν λέγων τὸ πρᾶγμα, καὶ ἑκὼν ἐπὶ τοῦτο ἐρχόμενος, πῶς παρακαλεῖ μὴ γενέσθαι τοῦτο;
Gregory of Nyssa, Homily 15 on Canticle of Canticles (PG 44, 1115-1118)
Πλὴν εἰ ἔξω βάλοι τελείως ἡ ἀγάπη τὸν φόβον κατὰ τὸ γεγραμμένον καὶ μεταποιηθεὶς ὁ φόβος ἀγάπη γένοιτο, τότε εὑρίσκεται μονὰς τὸ σῳζόμενον ἐν τῇ πρὸς τὸ μόνον ἀγαθὸν συμφυΐᾳ πάντων ἀλλήλοις ἑνωθέντων διὰ τῆς κατὰ τὴν περιστερὰν τελειότητος.
τοιοῦτον γάρ τι νοοῦμεν ἐκ τοῦ ἐφεξῆς λόγου ὅς φησιν ὅτι «Μία ἐστὶ περιστερά μου, τελεία μου· μία ἐστὶ τῇ μητρὶ αὐτῆς, ἐκλεκτή ἐστι τῇ τεκούσῃ αὐτήν.»
ὅπερ ἐν τῷ εὐαγγελίῳ διὰ τῆς τοῦ κυρίου φωνῆς σαφέστερον ἡμῖν ἑρμηνεύεται· πᾶσαν γὰρ τοῖς μαθηταῖς ἑαυτοῦ ἐναποτιθέμενος διὰ τῆς εὐλογίας δύναμιν τά τε ἄλλα διὰ τῶν πρὸς τὸν πατέρα λόγων ἀγαθὰ τοῖς ἁγίοις χαρίζεται καὶ προστίθησι τῶν ἀγαθῶν τὸ κεφάλαιον, τὸ μηκέτι αὐτοὺς ἐν διαφορᾷ τινι προαιρέσεων ἐν τῇ περὶ τοῦ καλοῦ κρίσει πολλαχῇ διασχίζεσθαι, ἀλλ' ἓν γενέσθαι τοὺς πάντας τῷ ἑνὶ καὶ μόνῳ ἀγαθῷ συμφυέντας, ὥστε διὰ τῆς τοῦ πνεύματος τοῦ ἁγίου ἑνότητος, καθώς φησιν ὁ ἀπόστολος, τῷ συνδέσμῳ τῆς εἰρήνης διασφιγχθέντας ἓν σῶμα γενέσθαι τοὺς πάντας καὶ ἓν πνεῦμα διὰ μιᾶς ἐλπίδος εἰς ἣν ἐκλήθησαν.
βέλτιον δ' ἂν εἴη αὐτὰς ἐπὶ λέξεως παραθέσθαι τὰς θείας τοῦ εὐαγγελίου φωνάς· Ἵνα πάντες ἓν ὦσι καθὼς σύ, πάτερ, ἐν ἐμοὶ κἀγὼ ἐν σοί, ἵνα καὶ αὐτοὶ ἐν ἡμῖν ἓν ὦσιν.
τὸ δὲ συνδετικὸν τῆς ἑνότητος ταύτης ἡ δόξα ἐστίν· δόξαν δὲ λέγεσθαι τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον οὐκ ἄν τις τῶν ἐπεσκεμμένων ἀντείποι πρὸς αὐτὰς βλέπων τὰς τοῦ κυρίου φωνάς· Τὴν δόξαν γάρ, φησίν, ἣν ἔδωκάς μοι, ἔδωκα αὐτοῖς. ἔδωκε γὰρ ὡς ἀληθῶς τοῖς μαθηταῖς τοιαύτην δόξαν ὁ εἰπὼν πρὸς αὐτούς· Λάβετε πνεῦμα ἅγιον.
ἔλαβε δὲ ταύτην τὴν δόξαν ἣν πάντοτε εἶχε πρὸ τοῦ τὸν κόσμον εἶναι ὁ τὴν ἀνθρωπίνην φύσιν περιβαλόμενος, ἧς δοξασθείσης διὰ τοῦ πνεύματος ἐπὶ πᾶν τὸ συγγενὲς ἡ τῆς δόξης τοῦ πνεύματος διάδοσις γίνεται ἀπὸ τῶν μαθητῶν ἀρξαμένη.
διὰ τοῦτό φησι· Τὴν δόξαν, ἣν ἔδωκάς μοι, ἔδωκα αὐτοῖς, ἵνα ὦσιν ἕν, καθὼς ἡμεῖς ἕν ἐσμεν· ἐγὼ ἐν αὐτοῖς καὶ σὺ ἐν ἐμοί, ἵνα ὦσι τετελειωμένοι εἰς τὸ ἕν. ὁ τοίνυν ἐκ μὲν νηπίου πρὸς ἄνδρα τέλειον ἀναδραμὼν διὰ τῆς αὐξήσεως καὶ φθάσας εἰς τὸ μέτρον τῆς νοητῆς ἡλικίας... δεκτικὸς δὲ τῆς τοῦ πνεύματος δόξης γενόμενος δι' ἀπαθείας καὶ καθαρότητος, οὗτός ἐστιν ἡ τελεία περιστερὰ πρὸς ἣν ὁ νυμφίος ὁρᾷ λέγων ὅτι «Μία ἐστὶ περιστερά μου, τελεία μου.»
Cyril of Alexandria, Commentary on John, 11:11 (PG 74, 551-554)
Ἀπαρχὴ μὲν ὥσπερ τῶν ἀνακτιζομένων εἰς καινότητα ζωῆς πέφηνεν ὁ Χριστὸς καὶ πρῶτος αὐτὸς οὐράνιος ἄνθρωπος. κατὰ γάρ τοι τὴν τοῦ Παύλου φωνὴν, «ὁ δεύτερος Αδὰμ ὁ Κύριος ἐξ οὐρανοῦ·» διὰ τοῦτο καὶ ἔφασκε «Καὶ οὐδεὶς ἀναβέβηκεν εἰς τὸν οὐρανὸν, εἰ μὴ ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταβὰς, ὁ Υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου.» προσεχῶς δὲ τῇ ἀπαρχῇ, καὶ πολὺ μᾶλλον τῶν ἑτέρων γείτονες οἱ πρῶτοι πρὸς μαθητείαν ἐξειλεγμένοι, καὶ τὸ τῆς ἀκολουθήσεως ἑλόντες ἀξίωμα, οἳ καὶ αὐτόπται καὶ θεωροὶ γεγόνασι τῆς δόξης αὐτοῦ, προσεδρεύοντές τε ἀεὶ καὶ συνδιαιτώμενοι καὶ τὰς τῆς ὠφελείας ἀπαρχὰς ἐν οἰκείαις ψυχαῖς συγκομίζοντες. ἦσαν οὖν ἄρα καί εἰσι μετὰ τὴν τῶν ὅλων καὶ ὑπὲρ πάντας «κεφαλὴν τοῦ τῆς ἐκκλησίας σώματος,» τὰ τίμιά τε καὶ ἀξιολογώτερα μέλη.
καὶ γοῦν ἐπ' αὐτὰ τὴν διὰ τοῦ Πνεύματος εὐλογίαν καὶ ἁγιασμὸν καταπέμπεσθαι παρὰ τοῦ ἰδίου Πατρὸς ἐρωτᾷ, δι' ἑαυτοῦ δὲ πάντως· οὐ γὰρ ἦν ἑτέρως, ἐπείπερ ἐστὶν αὐτὸς ἡ ζῶσά τε καὶ ἀληθὴς καὶ παντουργικὴ καὶ δραστήριος σοφία καὶ δύναμις τοῦ γεννήσαντος αὐτόν.
ἀλλ' ἵνα μή τινες τῶν οὐ λίαν ἐπιεικέστερον ἐπαΐειν μεμελετηκότων τῆς θεοπνεύστου γραφῆς οἰηθεῖεν ἐξ ἐλαφρίας ἐπὶ μόνους κεκλῆσθαι τοὺς μαθητὰς τὴν τοῦ θείου Πνεύματος καταφοίτησιν, οὐδὲν δὲ περὶ ἡμῶν τῶν μετ' ἐκείνους δηλαδὴ καὶ ἐν πρώτοις γεγονότων καιροῖς, ὁ Θεοῦ καὶ ἀνθρώπων μεσίτης ὁ παράκλητος καὶ ἀρχιερεὺς τῶν ἡμετέρων ψυχῶν, ἀναγκαίως καὶ τὰς τῶν τοιούτων προανασειράζων ἀσυνέτους ὑπονοίας, τοῖς εἰρημένοις ἐπήνεγκε τὸ προκείμενον, τουτέστιν «Οὐ περὶ τούτων δὲ ἐρωτῶ μόνον ἀλλὰ καὶ περὶ τῶν πιστευόντων διὰ τοῦ λόγου αὐτῶν εἰς ἐμέ.»
Καὶ γὰρ ἦν πως ἄτοπον, δι' ἑνὸς μὲν τοῦ πρώτου, φημὶ δὴ τοῦ Ἀδὰμ, διήκειν ἐπὶ πάντας τὴν κατάκρισιν, καὶ φορέσαι μὲν τοῦ χοϊκοῦ τὴν ἀδοξοτάτην εἰκόνα καὶ τοὺς μὴ ἁμαρτήσαντας, κατ' ἐκεῖνο δὲ δηλονότι καιροῦ, καθ' ὃν ὁ προπάτωρ τῆς αὐτῷ δοθείσης παρώλισθεν ἐντολῆς· ἐπιδημήσαντος δὲ τοῦ Χριστοῦ, ὃς δὴ καὶ πέφηνεν οὐράνιος ἄνθρωπος, μὴ καὶ τὴν αὐτοῦ πάλιν εἰκόνα σύμπαντας ἀναμάττεσθαι τοὺς δι' αὐτοῦ κεκλημένους εἰς δικαιοσύνην, πρόδηλον δὲ ὅτι τὴν διὰ πίστεως.
ὥσπερ δὲ τοῦ χοϊκοῦ τὴν ἀκαλλεστάτην εἰκόνα, διὰ τύπων ὁρᾶσθαί φαμεν καὶ ἰδέας τοιαύτης, ἣ καὶ τῆς ἁμαρτίας ἔχει τὸν ῥύπον, καὶ θανάτου καὶ φθορᾶς τὴν ἀσθένειαν καὶ φιληδονίας σαρκικῆς καὶ φρονήματος ἐπιγείου τὴν ἀκαθαρσίαν· οὕτως αὖ πάλιν διαπρέπειν οἰόμεθα τὴν εἰκόνα τοῦ ἐπουρανίου, τουτέστι Χριστοῦ, καθαρότητι καὶ εἰλικρινείᾳ, τῇ κατὰ πᾶν ὁτιοῦν ἀφθαρσίᾳ καὶ ζωῇ καὶ ἁγιασμῷ. ἀλλ' ἦν ἑτέρως ἀμήχανον εἰς τὸ ἀπ' ἀρχῆς ἡμᾶς ἀνακομίζεσθαι κάλλος τοὺς ἅπαξ ἐκπεπτωκότας διὰ τὴν ἐν τῷ πρώτῳ παράβασιν, εἰ μὴ τῆς ἀῤῥήτου κοινωνίας ἐτύχομεν καὶ τῆς ἑνώσεως τῆς πρὸς Θεόν· οὕτω γὰρ καὶ ἐν ἀρχαῖς ἡ τῶν ἐπὶ γῆς διεκοσμήθη φύσις·
ἕνωσις δὲ ἡ πρὸς Θεὸν οὐχ ἑτέρως ἂν ὑπάρξαι τισὶν, ἢ διὰ τῆς μετουσίας τοῦ Ἁγίου Πνεύματος τῆς ἰδίας ἰδιότητος ἐντιθέντος ἡμῖν τὸν ἁγιασμὸν, καὶ εἰς τὴν ἰδίαν ἀναπλάττοντος ζωὴν τὴν ὑποπεσοῦσαν τῇ φθορᾷ φύσιν, οὕτω τε πρὸς τὸν Θεὸν καὶ πρὸς τὴν ἐκείνου μόρφωσιν ἐπανάγοντος τὸ τῆς ἐπὶ τούτῳ δόξης ἐστερημένον. εἰκὼν μὲν γὰρ ἀκραιφνὴς τοῦ Πατρὸς ὁ Υἱὸς, ὁμοίωσις δὲ φυσικὴ τοῦ Υἱοῦ τὸ Πνεῦμα αὐτοῦ. διάτοι τοῦτο μεταπλάττον ὥσπερ εἰς ἑαυτὸ τὰς τῶν ἀνθρώπων ψυχὰς, τὴν θείαν αὐταῖς ἐγχαράττει μόρφωσιν, καὶ τῆς ἀνωτάτω πασῶν οὐσίας ἀποσημαίνεται τὸν εἰκονισμόν. Ἐρωτᾷ τοιγαροῦν ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς ὁ Χριστὸς, οὐχ ὑπὲρ μόνων τῶν δυοκαίδεκα μαθητῶν, μᾶλλον δὲ περὶ πάντων, οἳ δὴ καὶ ἐν ἑκάστοις ἔμελλον καιροῖς, τοῖς παρ' αὐτῶν γεγονόσιν, εἴκειν τε καὶ ὑποπείθεσθαι λόγοις παραθήγουσι τοὺς ἀκροωμένους πρὸς ἀνάληψιν ἁγιασμοῦ τοῦ διὰ πίστεως καὶ πρὸς ἀποκάθαρσιν τὴν ἐνεργουμένην διὰ τῆς τοῦ Πνεύματος μετοχῆς.
EASTER: PENTECOST
John 20:19-23 (for all three cycles)
Augustine of Hippo, Sermon 271 (PL 38, 1245-1246)
Dies nobis, fratres, gratus illuxit, quo sancta ecclesia fidelium fulget aspectibus, feruet in cordibus. celebramus quippe istum diem, quo dominus iesus christus post resurrectionem ascensione glorificatus misit spiritum sanctum. sic enim scriptum est in euangelio, cum diceret: si quis sitit, ueniat ad me, et bibat; qui credit in me, flumina fluent de uentre eius aquae uiuae: euangelista secutus exponit, et ait: hoc autem dicebat de spiritu, quem accepturi erant hi qui in eum fuerant credituri. nondum enim erat spiritus datus, quia iesus nondum fuerat glorificatus. restabat ergo ut clarificato iesu, cum resurrexit a mortuis et ascendit ad coelos, iam daretur spiritus sanctus, ab eo missus, a quo promissus: sicut et factum est.
Quadraginta enim dominus post resurrectionem diebus cum discipulis suis conuersatus, ascendit in coelum, et die quinquagesimo, quem hodie celebramus, misit spiritum sanctum, sicut scriptum est: quia factus est subito sonus de coelo, quasi ferretur flatus uehemens; et uisae sunt illis linguae diuisae sicut ignis, qui insedit super unumquemque: et coeperunt linguis omnibus loqui, quomodo spiritus dabat eis pronuntiare.
Flatus ille a carnali palea corda mundabat; ignis ille fenum ueteris concupiscentiae consumebat; linguae illae quibus loquebantur a spiritu sancto impleti, per omnium gentium linguas futuram ecclesiam praesignabant. sicut enim post diluuium superba impietas hominum turrim contra dominum aedificauit excelsam, quando per linguas diuersas diuidi meruit genus humanum, ut unaquaeque gens lingua propria loqueretur, ne ab aliis intelligeretur: sic humilis fidelium pietas earum linguarum diuersitatem ecclesiae contulit unitati; ut quod discordia dissipauerat, colligeret charitas, et humani generis tanquam unius corporis membra dispersa ad unum caput christum compaginata redigerentur, et in sancti corporis unitatem dilectionis igne conflarentur.
Ab hoc itaque dono spiritus sancti prorsus alieni sunt, qui oderunt gratiam pacis, qui societatem non retinent unitatis. licet enim etiam ipsi hodie solemniter congregentur, licet istas audiant lectiones, quibus spiritus sanctus est promissus et missus: ad iudicium audiunt, non ad praemium.
Quid enim eis prodest percipere auribus, quod cordibus respuunt; et eius diem celebrare, cuius lumen oderunt?
Vos autem, fratres mei, membra corporis christi, germina unitatis, filii pacis, hunc diem agite laeti, celebrate securi. hoc enim in uobis impletur, quod illis diebus quando uenit spiritus sanctus, praesignabatur. quia sicut tunc qui spiritum sanctum percipiebat, etiam unus homo linguis omnibus loquebatur: sic et nunc per omnes gentes omnibus linguis ipsa unitas loquitur, in qua constituti spiritum sanctum habetis; qui a christi ecclesia loquente omnibus linguis, nullo schismate dissidetis.
Leo the Great, Treatise 77, 4-6 (CCL 138A, 490-493)
Cum ergo ad confitendum patrem et filium et spiritum sanctum, aciem mentis intendimus, procul ab animo formas uisibilium rerum et aetates temporalium naturarum, procul corpora locorum et loca corporum repellamus. Discedat a corde quod spatio extenditur, quod fine concluditur, et quidquid nec semper ubique, nec totum est. Cogitatio de trinitatis deitate concepta nihil per distantiam intellegat, nihil per gradus quaerat, ac si quid dignum de deo senserit, nulli hoc ibi audeat negare personae, tamquam honorificentius patri adscribat, quod filio spiritui que non tribuat. Non est pietas unigenito praeferre genitorem, filii contumelia patris iniuria est, quod uni demitur utrique detrahitur. Nam cum illis et sempiternitas sit communis et deitas, nec omnipotens pater, nec incommutabilis aestimatur, si aut minorem se genuit, aut quem non habuit habendo profecit.
Dicit quidem discipulis suis dominus Iesus, sicut euangelica lectione recitatum est: Si diligeretis me, gauderetis quia uado ad patrem, quia pater maior me est, sed hoc illae aures quae saepius audierunt: Ego et pater unum sumus, et: Qui me uidet, uidet et patrem, sine differentia deitatis accipiunt, nec de illa hoc essentia intellegunt, quam sempiternam cum patre et eiusdem naturae esse nouerunt.
Commendatur ergo apostolis in incarnatione uerbi humana prouectio, et qui denuntiato sibi domini turbabantur abscessu, ad aeterna gaudia honoris sui incitantur augmento: Si diligeretis me, inquit, gauderetis quia uado ad patrem, hoc est, si perfecta scientia uideretis quid uobis gloriae confertur per hoc quod ex deo patre genitus etiam ex homine matre sum natus, quod dominus aeternorum unus uolui esse mortalium, quod uisibilem me inuisibilis praebui, quod formam serui in forma dei sempiternus accepi, gauderetis, quia uado ad patrem. Vobis enim haec praestatur ascensio, et super omnes caelos ad patris dexteram conlocanda uestra in me humilitas eleuatur. Ego autem, qui hoc sum cum patre quod pater est, indiuiduus cum genitore permaneo, et sic ab illo ad uos ueniens non recedo, quemadmodum et uos ad illum rediens non relinquo.
Gaudete ergo, quia uado ad patrem, quia pater maior me est. Vniui enim uos mihi, et factus sum filius hominis, ut uos filii dei esse possitis. Vnde licet unus in utroque sim, tamen quo uobis conformor, patre sum minor, quo autem a patre non diuidor, etiam ipse me maior sum. Natura itaque quae minor est patre, uadat ad patrem, et ibi sit caro ubi semper est uerbum, et una ecclesiae catholicae fides, quem secundum humanitatem non diffitetur minorem, secundum deitatem credat aequalem.
Contemnatur igitur, dilectissimi, haereticae impietatis uana et caeca uersutia, quae sibi huius sententiae scaeua interpretatione blanditur, ac dicente domino: Omnia quae habet pater mea sunt, non intellegit se patri demere quidquid audet filio denegare, et ita in his quae humana sunt desipit, ut putet quod ideo unigenito paterna defuerint, quia nostra suscepit. Non minuit in deo misericordia potestatem, nec dilectae reconciliatio creaturae, sempiternae defectus est gloriae. Quae habet pater, habet et filius, et quae habet pater et filius, habet et spiritus sanctus, quia tota trinitas deus unus est.
Hanc autem fidem non terrena sapientia repperit, nec opinio humana persuasit, sed ipse unigenitus docuit, ipse spiritus sanctus instituit, de quo nihil est aliter quam de patre et filio sentiendum. Quia licet non sit pater, non sit filius, non tamen est a patre filio que diuisus, et sicut propriam habet in trinitate personam, ita unam habet in patris et filii deitate substantiam, omnia implentem, omnia continentem, et cum patre et filio uniuersa moderantem.
Leo the Great, Treatise 75, 1-3 (CCL 138A, 465-468)
Hodiernam sollemnitatem, dilectissimi, in praecipuis festis esse uenerandam, omnium catholicorum corda cognoscunt, nec dubium est quanta huic diei reuerentia debeatur, quem sanctus spiritus excellentissimo sui muneris miraculo consecrauit. Nam ab illo die quo dominus supra omnem caelorum altitudinem ad dexteram dei patris consessurus ascendit, decimus iste est qui ab eiusdem resurrectione quinquagesimus nobis in eo a quo coepit inluxit, magna mysteria et ueterum sacramentorum continens et nouorum, quibus manifestissime declaratur, et gratiam praenuntiatam fuisse per legem, et legem impletam esse per gratiam. Sicut enim Hebraeo quondam populo ab Aegyptiis liberato, quinquagesimo die post immolationem agni lex data est in monte Sina, ita post passionem christi, qua uerus dei agnus occisus est, quinquagesimo a resurrectione ipsius die in apostolos plebem que credentium spiritus sanctus inlapsus est, ut facile diligens christianus agnoscat initia ueteris testamenti euangelicis ministrasse principiis, et ab eodem spiritu conditum foedus secundum, a quo primum fuerat institutum.
Nam, sicut apostolica testatur historia, cum conplerentur dies pentecosten essent que omnes pariter in eodem loco, factus est repente de caelo sonus tamquam aduenientis spiritus uehementis, et repleuit totam domum ubi erant sedentes. Et apparuerunt illis dispertitae linguae tamquam ignis, sedit que supra singulos eorum. Et repleti sunt omnes spiritu sancto, et coeperunt loqui aliis linguis, prout spiritus sanctus dabat eloqui illis. O quam uelox est sermo sapientiae, et ubi deus magister est, quam cito discitur quod docetur! Non est adhibita interpretatio ad audiendum, non consuetudo ad usum, non tempus ad studium, sed spirante ubi uoluit spiritu ueritatis, propriae singularum gentium uoces factae sunt in ecclesiae ore communes. Ab hoc igitur die tuba euangelicae praedicationis intonuit, ab hoc die imbres charismatum, flumina benedictionum, omne desertum et uniuersam aridam rigauerunt, quoniam ad renouandam faciem terrae, spiritus dei ferebatur super aquas, et ad ueteres tenebras abigendas, nouae lucis fulgura coruscabant, cum micantium splendore linguarum uerbum domini lucidum et eloquium conciperetur ignitum, cui ad creandum intellectum consumendum que peccatum, et efficacia inluminandi, et uis inesset urendi.
Quamuis autem, dilectissimi, ualde fuerit ipsa rei gestae forma mirabilis, nec dubium sit, in illo omnium humanarum uocum exultante concentu, maiestatem sancti spiritus fuisse praesentem, nemo tamen aestimet in his quae corporeis uisa sunt oculis diuinam eius apparuisse substantiam. Natura enim inuisibilis et cum patre filio que communis, qualitatem muneris atque operis sui qua uoluit significatione monstrauit, proprietatem uero essentiae suae in sua deitate continuit, quia sicut nec patrem nec filium, ita nec spiritum sanctum humanus potest uisus adtingere. In trinitate enim diuina nihil dissimile, nihil inpar est, et omnia quae de illa possunt substantia cogitari, nec uirtute, nec gloria, nec aeternitate discreta sunt. Cum que in personarum proprietatibus alius sit pater, alius filius, alius spiritus sanctus, non tamen alia deitas nec diuersa natura est, siquidem et de patre sit filius unigenitus, et spiritus sanctus patris filii que sit spiritus, non sicut quaecumque creatura quae et patris et filii est, sed sicut cum utroque uiuens et potens, et sempiterne ex eo quod est pater filius que subsistens.
Vnde, cum dominus ante passionis suae diem discipulis suis sancti spiritus sponderet aduentum, adhuc, inquit, multa habeo uobis dicere, sed non potestis illa portare modo. Cum enim uenerit ille spiritus ueritatis, ille diriget uos in omnem ueritatem. Non enim loquetur a semetipso, sed quaecumque audierit loquetur, et futura adnuntiabit uobis. Omnia quae habet pater, mea sunt, propterea dixi, quia de meo accipiet et adnuntiabit uobis. Non ergo alia sunt patris, alia filii, alia spiritus sancti, sed omnia quae habet pater, habet et filius, habet et spiritus sanctus, nec umquam in illa unitate non fuit ista communio, quia hoc est ibi omnia habere, quod semper existere. Nulla ibi tempora, nulli gradus, nullae differentiae cogitentur, et si nemo de deo potest explicare quod est, nemo audeat adfirmare quod non est. Excusabilius enim est de natura ineffabili non eloqui digna, quam definire contraria.
Quidquid itaque de sempiterna et incommutabili gloria patris pia possunt corda concipere, hoc simul et de filio et de spiritu sancto inseparabiliter atque indifferenter intellegant. Ideo enim hanc beatam trinitatem unum confitemur deum, quia in his tribus personis nec substantiae, nec potentiae, nec uoluntatis, nec operationis est ulla diuersitas.